Xarward oqughuchiliri xitay türmisidiki ekber es'etning tughulghan künini xatirilidi

Muxbirimiz irade
2021.01.05
Xarward oqughuchiliri xitay türmisidiki ekber es'etning tughulghan künini xatirilidi “Baghdash tori” ning qurghuchisi, tonulghan yash karxanichi ekber esetning amérikada turushluq hedisi reyhan eset inisini qutuldurush üchün heriket qilmaqta. 2020-Yili 8-iyun.
Reyhan Eset teminligen

5-Yanwar küni, xitay hökümiti teripidin 15 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghan yash Uyghur igilik tikligüchi ekber es'etning tughulghan küni. Inisi ekber es'etning hörlükke chiqishi üchün amérikada tinimsiz küresh qiliwatqan hedisi Reyhan es'et bügün bu munasiwet bilen ijtima'iy taratqularda nahayiti tesirlik qisqa widiyo tarqitip türmidiki inisining tughulghan künini xatirilidi, shundaqla gunahsiz yerge xitay türmiside yétiwatqanliqini dunyagha yene bir qétim anglatti.

“Baghdash tori” ning qurghuchisi, tonulghan yash karxanichi ekber esetning amérikada turushluq hedisi reyhan eset inisini qutuldurush üchün heriket qilmaqta. 2020-Yili 8-iyun.

Ekber es'etning tughulghan küni munasiwiti bilen amérika kéngesh palata ezasi, sénator kiris konés tiwittirda ipade bildürdi. U tiwittirda “Ekber es'et 2016-yili amérika tashqi ishlar ministirliqining pa'aliyitige qatniship qaytqandin kéyin tutqun qilin'ghan. U 15 yilliq qamaq jazasigha höküm qilindi we bügün uning tughulghan küni” dédi. Amérika dölet mejlisi qarmiqidiki tom lentus kishilik hoquq komitétimu tiwittirda ipade bildürüp “Biz ekber es'etning tughulghan künini xatirilesh bilen birge amérika tashqi ishlar ministirliqini özining xelq'araliq pa'aliyitige qatnashqanlarning hoquqini qoghdash üchün des turushqa chaqirimiz” dédi.

Ekber es'etning mesilisi uning amérikadiki hedisi, xarward uniwérsitéti qanun institutini püttürgen tunji Uyghur reyhan es'etning tinimsiz körüshi netijiside zor qollashqa érishmekte. Yéqinda xarward uniwérsitéti qarmiqidiki 70 tin artuq oqughuchilar guruppisi ortaq bayanat élan qilip özlirining bu küreshte reyhan bilen bir septe turidighanliqini jakarlighan.

1-Yanwar küni élan qilin'ghan ortaq bayanatta ular xitay hökümitini mektepdishi reyhan es'etning xitay türmisige qamalghan inisi ekber es'etning derhal qoyuwétilishini we Uyghurlargha qaritiwatqan sistémiliq zulumni ayaghlashturushni telep qildi.

Bayanatta ular mundaq dégen: “Biz, xarward qanun instituti kishilik hoquqni teshebbus qilghuchiliri we xarward uniwérsitétining oqughuchilar teshkilatliri bolush süpitimiz bilen mektepdishimiz reyhan es'et bilen bir septe turidighanliqimizni ipadileymiz we uning inisi ekber es'etning derhal qoyup bérishni telep qilimiz. Ekber es'et, 2016-yili xitay hökümiti teripidin mejburiy ghayib qiliwétilgen bolup, u xitay hökümitining ziyankeshlikige uchrawatqan Uyghurlarning biri. Xarward oqughuchiliri bolush süpitimiz bilen biz reyhanning inisini erkinlikke chiqirish we Uyghurlargha adalet izdesh yolida qiliwatqan kürishini qollaymiz. Biz amérika hökümiti we xelq'ara jem'iyetning xitay hökümitidin Uyghurlargha uzundin buyan yürgüzüp kelgen sistémiliq zulumini axirlashturushini telep qilishini, bu milletke qarshi élip bériliwatqan keng kölemlik wehshiylikni tézdin sürüshtürüshni telep qilimiz.”

Xarward oqughuchiliri bayanatida yene mundaq dégen: “Nöwette xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan basturushining b d t ning irqiy qirghinchiliq éniqlimisigha mas kélidighanliqi heqqidiki ortaq tonush barghanséri küchiyiwatidu. Yene kélip Uyghurlarning maska, kiyim-kéchek we bashqa nurghun mehsulatlarni ishlepchiqirishta mejburiy emgekke sélinishi yershari teminlesh zenjirlirini dawamliq bulghimaqta. Uyghurlargha yüz bériwatqan irqiy qirghinchiliq we xitay hökümitining Uyghurlarni sistémiliq mejburiy emgekke sélishi bizni endishige sélipla qalmastin, belki reyhanning mektepdashliri bolghan bizler üchün bir xususiy mesilige aylandi.”

Xarward uniwérsitéti qanun instituti kishilik hoquq teshebbuschiliri guruppisi mezkur heriketning uyushturghuchiliri bolup, bu guruppining bashliqi sandra anton bizge mundaq dédi:

“Reyhan es'et xarward qanun inistitutimizdiki tunji Uyghur. U ötken yili tunji qétim inisining ehwalini biz uyushturghan bir yighinda ortaqlashti. Biz reyhanning mesilisige özimizning mesilisidek qarap, bu heqte néme qilalaymiz dep köp oyliduq. Gerche xarward uniwérsitéti mektep da'iriliri bundaq mesililerde ipade bildürüshtin özini tartsimu, biz oqughuchilarning undaq cheklimisi bolmasliqi kérek. Shunga biz qanun instituti kishilik hoquq teshebbuschiliri bolush süpitimiz bilen aldi bilen institutilargha bu heqte bir deslepki uqum shekillendürüsh üchün Uyghurlar kim, ulargha néme boluwatidu, reyhanning inisigha néme boldi dégenler tepsiliy chüshendürülgen bir bayanat élan qilduq. Bizning deslepki nishanimiz inistitutimiz ichidiki oqughuchi guruppilirining imza qoyushi idi. Emma bu bayanat shunchilik chong qollashqa érishtiki, nurghunlighan bashqa inistitutlardiki oxshimaydighan millet arqa körünüshi, oxshimaydighan diniy arqa körünüsh we oxshimaydighan siyasiy köz qarashtiki barliq oqughuchi guruppilirining qollishigha érishti. Mesilen bu guruppilarning ichide kishilik hoquq mesililiri bilen yaki bu rayon bilen qilchilik alaqisi yoq guruppilar bar. Yene adette qet'iy pikir birliki hasil qilalmaydighan ermeni qanun oqughuchiliri guruppisi we türk qanun oqughuchilar guruppiliridek guruppilar bar. Hetta adette héchqachan bundaq bayanatlargha qol qoyup baqmighan guruppilar bar. Démek, bu guruppilar hemmisi reyhanning jümlidin Uyghurlarning mesilisini shunchilik özleshtürdiki, ular peqet tarixning toghra sehipiliride bolushni tallidi.”

Derweqe, xarward qanun instituti kishilik hoquq teshebbuschiliri we oqughuchilar uyushmiliri, xarward uniwérsitétining xarward instituti, xarward soda instituti, xarward kénnidi instituti, xarward uniwérsitéti aspirantlar instituti, xarward ilahiyet instituti we xarward tébbiy institutidiki oqughuchilar teshkilatliri mezkur bayanatnamige qol qoyghan oqughuchilar teshkilatlirining peqet bir qanchisidin ibaret. Xarward uniwérsitéti tarmiqidiki xarward instituti oqughuchilar teshkilatidin zofiya bizge qilghan sözide mundaq dédi: ‛biz xarwardta qurulghan ‛Uyghur erkinliki yehudiy oqughuchilar‚ guruppisi bilen zich hemkarlashtuq. Uyghurlar bashtin kechürüwatqan ishlar tolimu éghir kishilik hoquq krizisi. Uning üstige bizdin shunchilik uzaqta bolghan Uyghurlarning béshigha kelgen külpetni béshidin ötküzüwatqan birining yénimizda bolushi, uning bizning mektepdishimiz, sawaqdishimiz bolushi bizning Uyghurlar bilen bir rishte hasil qilishimizgha seweb boldi. Shunga bu heriket intayin zor qollashqa érishti”

Xarward oqughuchiliri bayanatida Uyghurlar uchrawatqan zulumni qattiq eyibligen bolup, xitay hökümitige keskin chaqiriqlarni qilghan. Ular yene mundaq dégen: “Biz reyhanni qet'iy qollaydighanliqimizni ipade qilimiz hemde amérika tashqi ishlar ministirliqini ekberning derhal we shertsiz qoyup bérilishini telep qilishqa chaqirimiz. Biz Uyghurlargha qarshi élip bériliwatqan keng kölemlik wehshiyliklerdin qattiq bi'aram bolimiz we ghezeplinimiz. Yawropa ittipaqi we birleshken döletler teshkilatini kelgüside Uyghur élidiki jaza lagérlirigha qaratqan ziyaretlirining choqum biwasite we heqiqiy ünümge ige bolushigha kapaletlik qilishqa chaqirimiz. Axirida, biz yene xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirining chaqiriqlirigha awaz qoshup chong xelq'araliq shirketlerni we döletlerni xitay zawutliri kiyim-kéchek we bashqa mehsulatlarni ishlepchiqirishta Uyghur mejburiyet emgikidin paydiliniwatqan we bu arqiliq yer shari teminlesh zenjirini bulghawatqan shinjangda tijaret qilishtin qol üzüshke chaqirimiz. Kishilik hoquq depsendichiliklirining soraqsz halda dawamlishishigha hergiz yol qoyulmasliqi kérek”

Sandira antonning bizge éytishiche, ularning bundin kéyinki pilani bolsa bu zor oqughuchilar qoshunining bésimi bilen xarward uniwérsitéti da'irilirige bésim ishlitip ularni heriketke keltürüsh we shundaqla amérika hökümitini ekber es'etning hörlükke chiqishi yolida jümlidin Uyghurlargha yüz bériwatqan bu zor kölemlik wehshiyliklerni toxtitish yolida yenimu köp emeliy heriket qollinishqa chaqiriq qilish iken. Sandra bizge “Bu téxi bir bashlinish” dédi. Reyhan es'et radiyomizgha qilghan sözide özining xarward oqughuchilar guruppilirining bu qollishidin qattiq tesirlen'genlikini éytti we “Méning inim ekber es'etning ismi xarwardta yangridi, bundin kéyinmu yangraydu” dédi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.