Dawid alton: “Eger biz özgertmisek, öchmenlik we zorawanliqning qurbani boldighan dewr özgermeydu”
2021.02.03
19-Yanwar küni en'gliye parlaménti awam palatasida nahayiti az perq bilen maqulluqtin ötmigen “Soda qanuni layihesi” 2-féwral küni toluqlap sunulghan bolup, bu qétim yuqiri awaz bilen maqulluqtin ötken.
Ikkinchi qétim awazgha qoyulghan “Soda qanuni layihesi” irqiy qirghinchiliqqa munasiwetlik tüzitish kirgüzüsh layihesini qollashqa chaqiriq qilin'ghan bolup, en'gliye hökümitini xitayda yüz bériwatqan zulumni “Irqi qirghinchiliq” dep békitishke dewet qilghan.
“Muhapizetchi” gézitining bu heqtiki xewiride körsitilishiche, bu qanun layihesi arqiliq en'gliye hökümitini Uyghurlar duch kéliwatqan wehshiylikni “Irqiy qirghinchiliq” dep békitishtin bashqa, yene en'gilyening béyjing bilen bolghan ikki tereplik soda kélishimini qayta qarap chiqishni telep qilghan.
Awam palatasining ezasi dawid alton parlaméntta söz qilip mundaq dégen: “Sotchi tomas bu'érgéntal yash waqtida a'usshiwits jaza lagérigha qamalghan. U hayat qaldi. Sotchi bu'érgéntal bu wezipini hemmimizge tapshurdi. Insanlarning eqli bu qorqunchluq heqiqetni peqetla chüshinelmeydu: bir millet sewebsiz milyonlighan bigunah insanlarni peqet özige oxshimighanliqi üchün yoqitishni pilanlighan adem öltürüsh mashinisigha aylandi. Eger biz qérindashlirimizning qénini qolimizdin asanla yuyup chiqiriwételisek, undaqta kéyinki ewladlirimizni ötmüshte yüz bergen'ge oxshash irqiy qirghinchiliqni qayta sadir qilishining aldini ilishtin qandaqmu ümid kütkili bolsun? eger biz gunahsiz insanlar öchmenlik we zorawanliqning qurbani bolidighan dewrini axirlashturushqa tirishmisaq, insanilarni béshigha kélishi mumkin bolghan herqandaq jinayetlerdin qoghdap qilishqa ümidimiz qalmaydu.”
U sözining axirida yene munularni tekitligen: “Bu irqiy qirghinchiliqqa munasiwetlik tüzitish kirgüzüsh layihesi öchmenlik we zorawanliq dewrini buzush üchün körsitligen tirishchanliq bolup, eger biz buni qollimisaq, bigunah insanlar uchraydighan zulum toxtimaydu.”
Dunya Uyghur qurultiyi london ishxanisining mudiri rehime mehmut xanim “Soda qanuni layihesi” ning irqiy qirghinchiliqqa munasiwetlik tüzitish kirgüzüsh layihesining maqullinishining ehmiyiti heqqide pikir bayan qildi.
“Forbés” zhurnilining 8-dékabir élan qilghan xewiridin melum bolushiche, 7-dékabir en'gliye parlaméntida en'giliye “Soda qanuni tüzitish kirgüzüsh layihesi” ni muzakirige qoyush yighini ötküzülgen bolup, parlamént ezaliri irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqan xitay bilen soda qilish-qilmasliq mesilisi heqqide munazirileshken, netijide bu layihe 161 awazgha qarshi 287 awaz bilen maqullan'ghan we en'gliyening xitaygha oxshash irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqan her qandaq dölet bilen soda qilmasliqi kérekliki heqqidiki prinsip deslepki qedemde muqimlashqan iken.
Xitaygha qarshi parlamént ezaliri xelq'ara birlikining kélishtürgüchisi luk dé pulford ependi bu qanun layihesining ünümi we ehmiyiti heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Shuni éniq qilip éytqanda, eger bu qanun layihesi muweppiqiyetlik halda yolgha qoyulsa, Uyghurlar we yaki melum Uyghur teshkilatlirining wekilliri yuqiri sotqa bérip, sotchidin ‛irqiy qirghinchliq‚ dep békitishini telep qilalaydu. Bu layihe shu bir qanche nuqtidin nahayiti muhim. Birinjidin, normal sistéma boyiche qanuniy jehettin ‛irqiy qirghinchiliq‚ dep békitish mumkin emes. Normal sistéma boyiche birleshken döletler teshkilati xelq'araliq sotning xewpsizlik kingéshige sunushi kérek idi. Likin bilginimizdek, xitay uninggha dexli qilidu. Bizning qiliwatqinimiz qanuniy yol bilen ‛irqiy qirghinchiliq‚ qararining chiqishini qolgha keltürüsh. En'gliyede bundaq qilishimizning sewebi shuki, en'giliyening ‛irqiy qirghinchliq‚ qa qarshi turush siyasiti 40 yilliq tarixiqa ige. Bu yerde qarar béridighi sotchi, siyasi'on emes. Siyasetke tayinip mesilini sotqa ilip chiqish qiyin. Bizning parlaméntqa sun'ghan layihemiz shuning üchün nahayiti muhim.”
Rehime mehmut xanimning éytishiche, bu qanun layihesi kilerki hepte kéngesh palatasida awazgha qoyulidiken. Luk dé pulford ependi bu qanun layihesining maqullinish éhtimalliqning yuqiri ikenlikini éytti. Emma yene axirida keskin qilip mundaq dédi: “Eger maqullanmay qalsa, yene qaytidin awam palatasida awazgha qoyilidu. Biz qanun layihesini qaytidin otturigha qoyimiz. Biz bu ehwalni özgertküche dawamlashturimiz, toxtap qalmaymiz.”