Ilham toxtigha amérika erkinlik sariyining 2019-yilliq “Erkinlik mukapati” ni bérish qarar qilindi

Meshhur Uyghur ziyaliysi ilham toxtigha amérika erkinlik sariyining 2019-yilliq “Erkinlik mukapati” ni bérish qarar qilin'ghan.

Amerikadiki erkinlik sariyining bildürüshiche, erkinlik sariyi 1943-yildin bashlap erkinlik we démokratiye üchün küresh qilghuchilarni mukapatlap kelgen. Erkinlik sariyining uqturushida körsitilishiche, 2019-yilliq mukapatqa 3 kishi axirqi namzatliqqa körsitilgen. Mezkur uqturushta erkinlik sariyining 2019-yilliq “Erkinlik mukapati” ning ilham toxtigha, “Lédirliq mukapati” ning mikrosoft shirkitining prézidénti brad simisqa, “Tonush östürüsh mukapati” ning tégi misirliq bolghan satirik eserler yazghuchisi we komédiye artisi bassem yüsüpke layiq körülgenliki bildürülgen.

Erkinlik sariyining tor bétidin melum bolushiche, mukapatlash murasimi 8-may küni kech sa'et 6 yérimda amérika paytexti washin'gtondiki erkinlik sariyida ötküzülidiken. Mukapat tarqitish murasimigha ilham toxtining amérikadiki qizi jewher ilham we amérikadiki bir qisim Uyghur pa'aliyetchiliri teklip qilin'ghan iken.

Bügün, yeni 8-may chüshtin kéyin radiyomiz ziyaritini qobul qilghan jehwer ilham özining bügün kechte ötküzülidighan mukapat tarqitish murasimida dadisi ilham toxtigha wakaliten murasimgha qatniship söz qilidighanliqini we dadisigha bérilgen mezkur mukapatni tapshuruwalidighanliqini bildürdi.

Özining shu taptiki hayajanliq tuyghusini ipadiligen jewher dadisi ilham toxtigha “Erkinlik mukapati” bérilgenlikidin pexirlen'gen bolsimu, emma xitay türmisige mehkum qilin'ghan dadisi we jaza lagérlirigha qamalghan milyonlighan Uyghurlarni oylighinida yenila azabtin xaliy bolalmaywatqanliqini eskertip ötti.

U “Eger hemme ademning pikir erkinliki we diniy étiqad erkinliki bolghan bolsa, bundaq bir murasim arqiliq “erkinlik mukapati” tarqitishqa hajet qalmighan bolatti. Men mushundaq bir künning yétip kélishini arzu qilimen,” dédi.

Gérmaniyediki “Ilham toxtini qollash guruppisi” ning bashliqi enwer jan ependining bildürshiche, meshhur Uyghur ziyaliysi ilham toxti ependi muddetsiz qamaqqa élin'ghandin buyan gherbtiki démokratik ellerde ilham toxtining erkinlikke chiqishini telep qilish sadaliri üzülüp qalmighan, hetta barghanche kücheygen. Ilham toxti ependining xelq'araliq nopuzluq kishilik hoquq we erkinlik mukapatlirigha dawamliq körsitilishi xitayning xelq'aradiki abruyini chüshüridighan, xitay buningdin barghanche bi'aram bolidighan weziyet shekillen'gen.

Enwer jan ependi “Ilham toxtini qollash guruppisi” ning ilham toxti ependini yéqinda yene yawropadiki nopuzluq kishilik hoquq mukapatliridin bolghan “Wasléw xawil erkinlik mukapati” ning 2019-yilliq namzatliqigha körsetkenlikini bildürdi.

Yawropadiki nopuzluq erkinlik mukapatlirining biri bolghan “Wasléw xawil erkinlik mukapati” 2013-yili chéx jumhuriyitide tesis qilin'ghan mukapattur. Mukapat sommisi 60 ming yawro dep békitilgen mezkur mukapat 1989-yili sherqiy yawropada kommunizm lagérigha xatime bérilgen mezgilde chéx jumhuriyitining démokratiyelishishi üchün zor hesse qoshqan shundaqla chéx jumhuriyitining kommunizm tüzümi ghulighandin kéyinki tunji prézidénti wasléw xawil namigha 2013-yili tesis qilin'ghan.

Melum bolushiche, ilham toxti ependini “Wasléw xawil erkinlik mukapati” gha tewsiye qilghuchilarning yene biri xelq'ara qelemkeshler jem'iyiti tinchliq komitétining mu'awin mudiri, kishilik hoquq pa'aliyetchisi shéng shö xanim iken.

Shéng shö xanim özining néme üchün ilham toxti ependini “Wasléw xawil erkinlik mukapati” gha tewsiye qilghanliqi heqqide toxtilip ötti.

U mundaq dédi: “Bu xil mukapatlar bir jehettin ilham toxti ependining baldurraq erkinlikke érishishide xitay hökümitige bésim peyda qilish rolini oynaydu.”

Shéng shö xanim yene mundaq dédi: “Ilham toxti tipik bir Uyghur ziyaliysi. U emeliyette Uyghurlarning hazirqi weziyitini dunyagha anglitishqa tiriship keldi. Shunga hazir ilham toxti heqqidiki herqandaq bir xewer Uyghurlarning ehwalini dunyagha anglitishta türtkilik rol oynaydu dep oylaymen. Hazir Uyghur weziyiti elwette dunyaning diqqitini qozghidi, emma bu yéterlik emes. Men bu mesilide bekmu kéchikti dep qaraymen. Öz bayanlirimda hazir shinjangdiki Uyghurlar weziyitining intayin jiddiy bir halette ikenlikini dawamliq tekitlep kéliwatimen. Emeliyette u yerdiki weziyet urush boluwatqan rayondikilerdinmu qorqunchluq halette. Men öz nutuqlirimda mustebit hakimiyet astidiki yalghan tinchliq weziyiti urush weziyitidinmu qorqunchluq dégen sözlerni ishlettim. Men yene mustebit hakimiyet astidiki shinjang weziyitini alahide urush weziyiti dep qaraymen. Chünki urush boluwatqan shara'itta ikki terepning qarshilishish imkaniyiti bolidu, emma atalmish Uyghur aptonom rayonidiki yerlik xelqning öz qarshiliqini ipadileydighan héchqandaq imkaniyiti yoq.”

Shéng shö xanim sözining axirida Uyghurlar üstidin élip bériliwatqan bu xil zor kölemlik “Étnik qirghinchiliq” qa qarita gherb démokratik döletliri hökümetlirining inkas bildürüsh bilenla cheklinip qalmay, belki téximu muhimi jiddiy we emeliy tedbir körüshining zörürlükini tekitlidi.