“Erkinlik sariyi” doklati: “Xitay hökümiti dölet halqighan basturush jinayiti ötküzüshte birinchi”

Muxbirimiz jewlan
2023.04.06
Erkinlik sariyining dölet halqighan bésim heqqidiki yéngi doklatida Uyghurlarning weziyiti yorutuldi Amérikadiki nopuzluq kishilik hoquq organliridin bolghan erkinlik sariyining prézidénti Michael Abramowitz yighinda sözlimekte. 2020-Yili 9-yanwar.
c-span.org

Amérikadiki xelq'ara kishilik hoquq orgini bolghan “Erkinlik sariyi” 4-ayning 6-küni doklat élan qilip, 2022-yilda chégra halqighan basturush élip barghan hökümetler we jinayetlerning téximu köpeygenlikidin melumat bergen.

Doklatta körsitilishiche, xitay hökümiti dölet halqighan basturushta birinchi bolup, 2014-yildin buyan 253 qétim weqe sadir qilghan؛ dunyadiki omumiy basturush wqeliri ichide xitayning igiligen nisbiti 30 pirsentke yetken.

Bu doklatta, dunyadiki köpligen hökümetlerning chet eldiki öktichiler yaki bashqa pikirdikilerni zorawan we qebih wasitiler bilen bésiqturghanliqi bayan qilin'ghan.

2014-Yildin buyan 91 dölette hakimiyet béshigha kelgen 38 hökümet az dégende 854 qétim biwasite halda dölet halqighan basturush jinayiti ötküzgen, buning ichide qestlep öltürüsh, tutqun qilish, dumbalash, qamaqqa élish we chégradin qanunsiz qoghlap chiqirish qatarliq jinayetler bar iken. Xitay, türkiye, tajikistan, rusiye we misir hökümetliri bu jinayetlerni eng köp sadir qilghan döletler hésablinidiken.

Kanada “Uyghur heqlirini qoghdash qurulushi” ning ijra'iye diréktori memet toxti ependi xitayning Uyghurlargha qaratqan dölet halqighan basturushining tarixi arqa körünüshi heqqide qisqiche melumat berdi.

Erkinlik sariyida ötküzülgen “Xitaydiki meniwiyet küreshliri” mawzuluq yighindin körünüsh. 2017-Yili 28-féwral, washin'gton.
Erkinlik sariyida ötküzülgen “Xitaydiki meniwiyet küreshliri” mawzuluq yighindin körünüsh. 2017-Yili 28-féwral, washin'gton.
RFA

“Erkinlik sariyi” radiyomizgha yollighan inkasida, bu organda ishleydighan rehbiriy xadimlarning sözlirini neqil keltürgen:

“Erkinlik sariyi” re'isi maykol abramowitiz (Michael Abramowitz) mundaq dégen: “Bu mesilige bolghan hushyarliqning küchiyishige qarimay, téximu köp mustebit hökümetler muhajirettiki puqraliri we sürgündiki ahalilerni qattiq kontrol qilishqa urunmaqta. Eng yéngi tetqiqatlar shuni körsettiki, dölet halqighan basturush élip kelgen tehdit yoqalghini yoq. Démokratik jem'iyetler özining qimmet qarishini choqum qoghdishi kérek”.

“Erkinlik sariyi” istratégiye we pilan tetqiqat ornining mudiri yana gorokowsikaya (Yana Gorokhovskaia) mezkur doklatni teyyarlighuchilardin biri bolup, dölet halqighan basturushlarning xaraktéri heqqide toxtilip mundaq dégen: “Mustebit hökümetni tenqidligüchiler meyli muxbir yaki adettiki puqra bolsun da'im parakendichilik we zorawanliqqa uchrap keldi. Bundaq mustebit hökümetlerning dölet ichide musteqil axbaratlarni qamal qilip, dölet sirtida taratqularning erkinliki we pikir erkinlikini cheklishige dunya yol qoymasliqi kérek”.

Maykol abramowitizning bildürüshiche, xitayning dölet halqighan basturushi amérikaghiche kéngeygen bolup, amérika dölet mejlisi choqum “Dölet halqighan basturush qanun-layihesi” ni maqullap, mustebit hakimiyetlerning bu jinayetlirige nuqtiliq zerbe bérishi kérek iken. U mundaq dégen: “Bizni ilhamlandurghini shuki, bir qanche démokratik dölet yéqinda dölet halqighan basturushlargha zerbe bérish xitabnamisi imzalidi. Bu ish siyaset qarari chiqiridighanlarning kishilik hoquq, démokratiye qimmet qarishi we dölet xewpsizlikini qoghdashning muhimliqini tonup yetkenlikini körsitidu”.

3-Ayning 30-küni, “Erkinlik sariyi” axbarat élan qilip, awstraliye, gérmaniye, kosowo, latwiye, litwaniye, slowakiye qatarliq döletlerning amérika bilen birlikte “Dölet halqighan basturushqa zerbe bérish prinsipi'i xitabnamisi” imzalighanliqini bildürgenidi؛ xitabnamide “Dölet halqighan basturush dunyadiki démokratiye we kishilik hoquqqa sélin'ghan tehdittur” dep jakarlan'ghan bolup, her qandaq döletning chégra atlap adem tutush, qorqitish, qiynash qilmishlirigha téximu küchlük zerbe bérish kérekliki otturigha qoyulghan.

Memet toxti ependi “Erkinlik sariyi” élan qilghan bu doklatning ehmiyiti heqqide toxtilip: “Biz bu doklattin ünümlük paydilinip, chet ellerde yashap turupmu xitayning bésim we tehditlirige uchrawatqan Uyghurlar üchün emeliy ishlarni qilishimiz kérek” dédi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.