Gamibiyede toxtitip qélin'ghan 3 Uyghur xitaygha qayturulush xewpidin qutulup qaldi

Muxbirimiz gülchéhre
2019.10.28
Gambiye-Orxan-Qurban.jpg Gambiyede toxtitip qélin'ghan 3 Uyghurning biri, 12 yashliq orxan qurbanning pasporti.
Social Media

12 Yashliq bir balini öz ichige alghan 3 neper Uyghurning gambiye ayrodromida tutup turuluwatqanliqi hemde 28-öktebir ularning gambiye saqchiliri teripidin xitay elchixanisigha mejburi élip méngilghanliqi heqqide ijtima'iy taratqularda uchurlar tarqaldi. Biz awal türkiyediki sherqiy türkistan teshkilatlar birliki bilen alaqilashtuq. Teshkilat rehbiri hidayitulla oghuzxan. Türkiyedin yawropagha kétish meqsitide gambiyede toxtighan bu 3 Uyghurning ehwalidin qisqiche xewer tapqanliqini, bu Uyghurlarning nöwette gambiye chégra saqchiliri teripidin xitay elchixanisigha mejburiy élip méngilghanliqi, türkiyediki Uyghur teshkilatlirining nöwette türkiye tashqi ishlar ministirliki we bashqa alaqidar orunlargha ehwalni melum qilip bu Uyghurlarning xitaygha qayturulmasliqi üchün amal izdewatqanliqini bayan qildi.

Xewer yip uchini sürüshte qilish arqiliq axiri afriqidiki bir kichik dölet bolghan gambiyege qapsilip qalghan bu Uyghurlar bilen alaqe baghliduq. Gambiyening banjul dégen shehiridiki xitay elchixanisi aldida turup téléfon ziyaritimizni qobul qilghan qurban mamut özlirining weziyiti heqqide qisqiche melumat berdi. U özi we 12 yashliq oghli orxan qurban we seperdéshi dilshat memet birlikte 21-öktebir türkiyedin gambiyege kelgen bolup, 27-öktebir gambiyedin yawropagha qarap yolgha chiqmaqchi bolghanda ayroport saqchiliri ularni “Siler xitaygha oxshimaydikensiler, néme üchün silerde xitay pasporti bar?” dep guman qilip tutup qélin'ghan. 

Ular özlirini xitay emes, türk dep chüshendürgen we özlirining türkiyedin bérilgen uzaq muddetlik iqamet qatarliq qanunluq höjjetlirini körsetkendin kéyin, saqchilar ularni bashta türkiye elchixanisigha aparghan. Türkiye elchixanisidikiler ularning türkiyede qanunluq yashap kéliwatqanliqini we qolidiki iqametlirining, yeni turush ruxsetnamilirining hélimu inawetlik ikenlikini delilligen bolsimu, biraq saqchilar yenila ularning néme üchün xitay pasporti barliqini éniqlash üchün xitay elchixanisige élip barghaniken. Ular özlirining xitaygha qayturulup kétish éhtimalidin endishe qilip, gambiye saqchilirigha özlirining xitaydin kelgenlikini étirap qilmay turuwalghaniken. 

Biz bu 3 Uyghur bilen téléfon alaqisi qilghan peyt del ularning 6 neper saqchi bilen xitay elchixanisi ishikide xitay elchixana xadimlirni saqlap turghan waqti iken. Ehwalning jiddiylikini bilgendin kéyin biz qurbanjan'gha téléfonni özlirini élip kelgen mes'ul saqchigha bérishni éyttuq. Gambiye saqchisi ziyaritimizni qobul qildi. Biz bu saqchidin “Bu 3 kishining qarshiliq we naraziliqigha qarimay ularni xitay elchixanisigha élip kélishning sewebi néme ? siler bularni xitaygha qayturwetmekchimu ?” dep soriduq. Saqchi jawaben mundaq dédi: “Yaq! bizning ularni xitaygha qayturush meqsitimiz yoq, ulargha yardem qilmaqchimiz, ular dölitimizge xitay pasporti bilen kirdi, emma ulardin siler xitayliqmu dep sorisaq, biz xitaydin emes, biz türk dep jawab bergenliki üchün bu pasportlarni tekshürüsh üchün xitay elchixanisigha kélishke mejbur bolduq. Ularning peqet bizge semimiy bolushini ümid qilimiz, chünki bizmu wezipimizni ijra qiliwatimiz, éniqlash élip bériwatimiz, emeliyette bizmu charchiduq, bizmu oxshashla mesilining tézraq éniq bolushini xalaymiz. Eger ulargha yardimimiz kérek bolsa ochuq éytishi zörür, biz ularni qoghdaymiz”. 

Bu arida bu Uyghurlarning özlirini qutquzush heqqide ijtima'iy taratqulargha tarqatqan widiyoluq iltijasi, téz arida Uyghur teshkilatliri Uyghur pa'aliyetchiler arqiliq ijtima'iy alaqe torlirida her xil tillarda kengri tarqitilghan bolup belgilik inkas we ijtima'iy bésim shekillendürgenidi.

Xelq'ara kechürüm teshkilatining asiya ishlirigha mes'ul xadimliridin patrik ziyaritimizni qobul qilip özlirining tiwittér qatarliq, yeni ijtima'iy taratqular arqiliq mezkur ehwaldin xewer tapqandin kéyin, teshkilatning gambiye we afriqa tarmaqliri, ularning xitaygha qayturulushining aldini élish üchün jiddiy heriketke kelgenlikini bildürdi.

Kishilik hoquqni közitish teshkilatining xitay ishliri diréktori sofi richhardson xanimmu radiyomizgha qayturghan yazma jawabida, özlirining munasiwetlik tarmaqliri mesile heqqide gambiye bilen alaqini bashlighanliqi we eng jiddiy mesile süpitide bu Uyghurlarning xitaygha qayturulushning aldini élishqa tirishchanliq körsitidighanliqini bildürdi.

Merkizi washin'gtondiki Uyghur kishilik hoquq qurulushining diréktori nuri türkel ependi, özining bu ehwalni uqqandin kéyin bashqa xelq'araliq insan heqliri organliri bilen jiddiy alaqe baghlap bu xeter astidiki Uyghurlarni qutquzush üchün pilanliq ish élip bériwatqandin sirt gambiye elchixanisigha bu Uyghurlarni élip kelgen mes'ul saqchi bilen biwaste sözliship eger bu Uyghurlarning xitaygha qayturulghan teqdirde xelq'araliq chong mesilige aylinidighanliqini, ularning insan heqlirining qoghdilishi shert ikenlikini özi biwaste eskertkenlikini bildürdi.

Bir qanche sa'ettin kéyin radiyomizgha özlirining weziyiti heqqide qayta uchur yollighan gamibiyediki Uyghurlar, özlirining xitay elchixanisigha kirmigenliki, saqchilarning peqet ularning pasportlirini xitay elchixanisida tekshürüp chiqqandin kéyin ularni gambiye xelq'araliq ayrodromi saqchixansigha qayturup kelgenlikini, emdilikte qeyerge yolgha salidighanliqi heqqide qarar kütüp turuwatqanliqini bildürgen.

Ijtima'iy taratqularda bu 3 Uyghur gamibiyede yoluqqan weziyet bir kéchidila xelq'araliq teshkilatlar we axbarat wasitiliri hem Uyghurlarni qayta jiddiyleshtürdi. Bu seweblik qozghalghan jiddiy inkaslarda Uyghurlarning meyli qandaqla jaydin xitaygha qayturulghanda ularning xeterlik ehwalda qalidighanliqidek bir ortaq oqum shekillen'genliki körüwélishmu tes emesliki mulahize qilishmaqta. 

Shuning bilen bir waqitta bir qisim kishilerning bashqa döletlerge kétish üchün mundaq xeterge tewekkul qilishi heqqidimu türlük inkaslar otturigha chiqmaqta. 

Nuri türkel ependi, gerche türkiyidiki Uyghurlar türlük bésimlar seweblik bashqa döletlerge kétishning yolini izdeshke mejbur boliwatqan bolsimu emma mushu xildiki xeterlik we héchqandaq kapaliti bolmighan qaram yollar gha tewekkül qilishining xitaygha qayturulush xewpide qalghan bashqa Uyghurlar üchün xizmet qiliwatqan teshkilat we kishilernimu qiyin ehwalgha qoyiwatqanliqini, shunga ularni mundaq yéniklik bilen xeterge tewekkul qilmasliqqa qayta chaqirdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.