“Töhmet we oydurma” gérmaniye metbu'atliridin keng orun aldi

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2020.09.29
mejburiy-emgek-kiyim-tikish-zawuti.jpg Xotendiki melum bir zawutta ishlewatqan Uyghur ishlemchiler.
Social Media

Xitay tashqi ishlar ministirliqi “Töhmet, oydurma” dep atighan doklat gérmaniyening muhim axbarat wasitiliridin keng orun aldi.

Awstraliye istratégiyelik siyaset instituti aldinqi hepte Uyghurlar heqqide élan qilghan doklatlirida xitay da'irilirining Uyghur diyarida yéqinqi 3 yil ichide 16 mingdek meschitni chéqip tashlighanliqini we rayondiki 380 lagérning ornini éniqlap chiqqanliqini ilgiri sürgenidi. Xitay tashqi ishlar ministirliqi 25-séntebir muxbirlarning bu xusustiki so'allirigha jawab bergende lagérlarni “Heqsiz yataqliq siniplar” dep atisa, doklattiki sün'iy hemrah arqiliq tartilghan lagérning orunlirini “Ishlepchiqirish esliheliri we turalghu orunliri” dep atighan hemde awstraliye istratégiyelik siyaset institutining mezkur doklatini “Töhmet we oydurma” dégen. Emma bu “Töhmet we oydurma” 25-séntebirdin bashlap gherb metbu'atliri, bolupmu gérmaniye metbu'atlirining diqqitini jelp qilghan.

“Frankfurt mejmu'esi géziti” ning 25-séntebirdin bu heqte élan qilghan “Awstraliye aqillar ambiri shinjangdiki 380 lagérning ornini tapti” namliq xewiri “Peyshenbe küni élan qilin'ghan doklatqa asaslaghanda, béyjingning shinjang rayonida tesis qilghan lagér we tutup turush orunlirining sanining bizning perez qilghinimizdinmu köplüki melum bolmaqta” dégen jümle bilen bashlinidu. Xewerde bu 380 lagérdin bashqa yene 14 lagérning yéngidin quruluwatqanliqi, 2019-yili 7-aydin 2020-yili 7-ayghiche bolghan bir yil ichidila 61 lagérning yéngidin qurulghanliqi tilgha élinip, bu lagérlargha qamalghan Uyghurlarning her türlük rohiy we jismaniy zerbilerge uchrawatqanliqi bayan qilinidu.

“Awstraliye aqillar ambiri shinjangdiki 380 lagérning ornini tapti” namliq xewerde mundaq jümlilerge orun bérilidu: “Xitayda texminen 10 milyondek Uyghur bolup, bularning mutleq köp qismi shinjangda yashaydu. Ular irq jehettin türklerge tutishidu. Uyghurlar iqtisadiy, siyasiy we medeniyet jehettin hökümran xitaylarning basturushlirigha uchrap kelmekte. Xitay kommunistik partiyesi 1949-yili hakimiyet béshigha chiqqandin kéyin, sabiq sherqiy türkistanni xitaygha qoshuwalghan. Uyghurlar xitay hakimiyitining assimilyatsiyilik siyasitige qarshi qanche on yillardin buyan qarshiliq körsitip kelgen. Bu qarshiliqlarning beziliri zorawanliq tüsini alghanidi. Hazir ular lagérlargha qamaldi”.

Gérmaniyediki meshhur siyasiy zhurnallardin “Eynek” zhurnili élan qilghan “Meschitler chéqilip, lagérlar qurulmaqta” namliq maqalida Uyghur diyaridiki 16 ming meschitning chéqip tashlan'ghanliqi hemde Uyghur medeniyitige simwol bolidighan mazar, qebristanliq, tawabgahlarni öz ichige alghan muqeddes jaylarning 3 din birining tüzliwétilgenliki tilgha élinidu we shundaq turuqluq xitay tashqi ishlar ministirliqining jüme küni “Shinjangda diniy erkinlik toluq kapaletke ige, shinjangda 24 ming meschit bar, amérikagha sélishturghanda 10 hesse artuq” dégenliki bayan qilinidu.

Maqalida 1 milyondin artuq Uyghur we bashqa musulman milletlerning lagérlargha qamilip qiyniliwatqanliqi, mejburiy emgekke zorliniwatqanliqi, mejburiy tughmas qiliniwatqanliqi tilgha élinish bilen birge, muhimi ularning tili, medeniyiti, diniy étiqadidin mejburiy ayriliwatqanliqini tekitlinidu.

Jenubiy gérmaniye téléwiziyisi 25-séntebir élan qilghan “Awstraliye aqillar ambirining agahlandurushi: sün'iy hemrah süretliride yüzligen Uyghur lagérliri” namliq xewiride yuqiriqi mezmunlar tilgha élinish bilen birge, awstraliye istratégiyelik siyaset institutining jaza lagérlirining kölimining barghanséri kéngiyiwatqanliqini, jaza lagérliridin sirt yene tutup turush orunliri we türmilerning saniningmu köpiyiwatqanliqini ilgiri sürgenliki eskertilidu.

Gérmaniyede neshrdin chiqidighan “Zaman” géziti élan qilghan “Xitay Uyghurlarni qamash üchün dawamliq lagér qurmaqta” namliq xewerde we gérmaniye dolqunliri radiyosi élan qilghan “Xitay Uyghurlar üchün 380 lagér qurghan” namliq xewerdimu xitayning xelq'araning bésimlirigha perwasiz halda lagérlarning kölimini kéngeytiwatqanliqi, Uyghurlar üstidin élip bériwatqan basturushlarni kücheytiwatqanliqi, Uyghurlarni assimilyatsiye qilip yoqitish niyitidin waz kechmeywatqanliqi bayan qilinidu.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi “Töhmet, oydurma” dep atighan awstraliye istratégiyelik siyaset institutining mezkur doklati gérmaniyening muhim axbarat wasitiliridin keng orun alghan. Bu heqte toxtalghan d u q ning programma yardemchisi éwa shitokér xanim mundaq deydu: “Bu doklat biz b d t da resim körgezmisi, nutuq sözlesh arqiliq jaza lagérliri mesilisini küntertipke keltürüshke térishiwatqan, amérika, gérmaniye, firansiye, en'gliye, awstraliye qatarliq döletler b d t yighinida Uyghurlar mesilisini qaytidin tilgha éliwatqan bir mezgilde élan qilinip yaxshi tesir qozghidi. Gérmaniye metbu'atliri, hetta pütün yawropa metbu'atlirini buni qiziq téma süpitide teshwiq qiliwatidu.”

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.