Gérmaniyening 7 chong shirkiti Uyghurlarning mejburiy emgiki bilen alaqisi barliqini inkar qildi
2020.10.10
Gérmaniyede neshirdin chiqidighan dangliq gézitlerdin “Süretler” géziti 7-öktebir küni “Gérmanlar xitaydiki mejburiy emgektin nepke érishmekte” namliq zor hejimlik bir maqale élan qildi. Maqalida awstraliye istratégiyelik tetqiqat inistétutining 3-ayda élan qilghan doklatigha asasen gérmaniyediki dölet halqighan 7 chong shirketning xitaydiki mejburiy emgek bilen bolghan alaqisi üstide élip barghan izdinishlirining netijisi élan qilin'ghan.
Maqalida bayan qilinishiche, 2017-ilidin 2019-yilighiche xitaygha qul ishchi süpitide yötkelgen 80 ming Uyghurning mejburiy emgikidin menpe'etke érishiwatqan dunyadiki dölet halqighan 83 shirket ichide gérmaniyening 7 chong shirkitimu yer alghan bolup, bular Adidas, Puma, BMW, Volkswagen, Bosch, Simens, Daimler qatarliqlardin ibaret iken.
“Süretler” géziti bu 7 gérman shirkitidin xitaydiki mejburiy emgek bilen bolghan alaqisining zadi qaysi derijide ikenliki, import qiliwatqan xam eshya menbeliri ichide qul ishchi bolup ishlitiliwatqan Uyghurlar bilen biwaste yaki wastiliq munasiwétining bar-yoqliqi toghrisida yazma shekilde so'allar sorighan. Bu 7 shirkettin 6 nepiri yazma shekilde jawaplar bergen. Da'imlér namliq shirket jawap bermigen.
Tenterbiye ayiqi we kéyimlirini ishlep chiqiridighan Adidas namliq dangliq shirket jawabida mundaq dégen: “Adidas Ezeldin shinjangdin mehsulat import qilip baqmidi. Adidas Ning xizmet pirinsipi herqandaq shekildiki mejburiy emgek yaki türme emgeklirini birdek chekleydu. Bu pirinsip teminlesh zenjiridiki barliq shirketlerge qarita ortaq küchke ige hemde qerellik halda tekshürüp turilidu.”
Puma Gérmaniyening tenterbiye ayiqi we kéyimlirini ishlep chiqiridighan dunyagha dangliq yene bir shirkiti bolup, bu shirket mundaq jawap bergen: “Kishilik hoquq, emgek hoquqi we muhitni qoghdash ölchemlirige emel qilish biz üchün hemmidin muhim. Bizning teminlesh zenjirimizde mejburiy emgekke munasiwetlik hichqandaq hadise bayqalmidi.”
Simens Gérmaniyening qit'eler halqighan zor sana'et goruhi bolup, dunyaning herqaysi elliride 500 mingdin artuq ishchisi bolghan bu shirket özlirining teminlesh zenjiridiki barliq shirketler üstidin tekshürüsh élip barghanliqini ilgiri sürüp mundaq dégen: “Tekshürüshlirimiz netijiside, teminlesh zenjiride kishilik hoquq depsendichiliki yaki mejburiy emgekke alaqidar mesililer ashkarilanmidi.”
Bu xususta toxtalghan d u q ning re'is wekili, “Sherqiy türkistan ölimalar birliki” ning mu'awin re'isi turghunjan alawudun ependi xitay bilen tijariy alaqilarda boluwatqan gérmaniye shirketlirining Uyghurlar mesilisi seweblik barghansiri küchlük bésimlargha duch kéliwatqanliqini tilgha aldi.
MMW Bawariye shitatining dangliq mashina zawuti bolup, awstraliye istratégiyelik tetqiqat inistétuti 3-ayda élan qilghan doklatida bu shirketni “Xitaydin yuqiri sür'etlik tashyol matériyallirini import qildi” dep eyipligen. BMW Bolsa bu eyibleshke bina'en özlirining mal teminlesh zenjiride ashkara tekshürüsh élip barghan. Netijide bu doklatning xataliqini mu'eyyenleshtürgen. Ular jawabida “BMW Yuqiri sür'etlik ilghar tashyol matériyallirining xéridari bolup baqmidi, doklatning xataliqini késip éytalaymiz,” dégen.
Volkswagen Uzundin buyan Uyghurlarning basturulush mesilisige köz yumghanliqi bilen eyiblinip kelgen gérmaniyediki kölimi zor mashina zawuti idi. Uning ürümchide tarmaq zawuti bar idi. Bu qétim ular “Bizning meyli xitaydiki Volkswagen shirketliride bolsun yaki uning bashqa jaylardiki tarmaq organlirida bolsun, Uyghurlarning mejburiy emgikige alaqidar birer mesile bayqimiduq hemde Volkswagen herqandaq shekildiki mejburiy emgekke qarshi turidu,” dep jawap bergen.
Gérmaniyediki uniwérsal soda goruhi bolghan Bosch shirkiti awstraliye istratégiyelik tetqiqat inistétuti élan qilghan doklatta ismi atalghan xitay shirketliri bilen héchqandaq soda alaqisida bolup baqmighanliqini bildürgen.
D u q tetqiqat merkizining mudiri enwer ehmet ependimu bu xususta qarashlirini bayan qilip, bezi gérman shirketlirining xitaydin asta-asta yiraqlishiwatqanliqini eskertti.
Mezkur gézit yawropa parlaméntining fransiyelik ezasi rafa'él glukismanni ziyaret qilghan bolup, uning “Shirketler xitay bilen bolghan hemkarliqigha xatime bérishi kérek, siyasetchilar Uyghurlar toghrisida sözlishi lazim, xitaydiki jaza lagérliri taqilishi kérek, Uyghurlarning kishilik heqliri qoghdilishi lazim,” dégen 4 jümle sözige orun bergen.