Голландийә парламент әзаси: “хитайниң уйғурларға қиливатқини хәлқара қобул қилған ирқий қирғинчилиқ мәнисигә келиду”

Мухбиримиз әркин
2020.08.27
Martijn-van-Helvert-bekali.jpg Голландийә парламентиниң әзаси, парламент ташқи ишлар, мудапиә вә кишилик һоқуқ комитетиниң баянатчиси мартейн фон һелберт(Martijn van Helvert) әпәнди вә лагер шаһити өмәр бекали әпәнди ахбарат йиғинида. 2020-Йили 26-авғуст, голландийә.
Social Media

Голландийә парламентиниң әзаси, парламент ташқи ишлар, мудапиә вә кишилик һоқуқ комитетиниң баянатчиси мартейн фон һелберт 26-авғуст күни ахбарат йиғини өткүзүп, хитайниң уйғур нопусини мәқсәтлик азайтиши хәлқарада бирдәк етирап қилинған ирқий қирғинчилиқ мәнисигә киридиғанлиқи, бу әһвалда голландийә һөкүмитиниң хитай билән нормал мунасивәт қилмаслиқи керәкликини билдүргән.

Униң тәкитлишичә, хитай б д т башчилиқидики хәлқара җәмийәтниң уйғур диярида садир болуватқанлиқи илгири сүрүлүватқан юқириқи қилмишни тәкшүрүшигә шәртсиз йол қоюши, голландийә һөкүмитигә шу нәрсиниң ениқ болуши, у хитайда мусулман уйғурлар, христианлар вә башқа аз санлиқ милләтләр җазалиниватқан бир мәзгилдә униң билән нормал мунасивәт қилмаслиқи керәк икән.

Голландийә уйғур кишилик һоқуқ фондиниң секретари адилҗан абдукерим, лагер шаһити өмәр бекали қатарлиқлар гуваһлиқ бәргән ахбарат йиғини хитай ташқи ишлар министири ваң йи голландийәни зиярәт қилип, баш министир марк рутте, ташқи ишлар министири стеф блок билән учрашқан мәзгилдә өткүзүлгән.

Фон һелберт йиғинда хәлқара парламентларара хитай иттипақиниң бу йил елан қилған хитайниң туғутни чәкләп, уйғур нопусини нишанлиқ азайтиватқанлиқи һәққидики доклатини нәқил кәлтүрүп мундақ дәйду: “аз санлиқ милләтләрниң нопусини мәқсәтлик азайтиш сиясити хәлқарада бирдәк қобул қилинған дәһшәтлик ирқий қирғинчилиқ җинайитигә кириду. Хитай б д т башчилиқидики хәлқараниң шинҗаңда садир болуватқанлиқи илгири сүрүлүватқан юқириқи баянларни тәкшүрүшигә шәртсиз йол қоюши керәк”.

Мартейн фон һелберт 26-авғуст радийомизниң мәхсус зияритини қобул қилип, өзиниң “ирқий қирғинчилиқ” тоғрисидики юқириқи қарашлирини йәнә тәкитлиди. Униң илгири сүрүшичә, әгәр хитайниң қилмиши “ирқий қирғинчилиқ” дәп етирап қилинса, ирқий қирғинчилиққа қарши туруш хәлқара әһдинамисигә имза қойған дөләтләр өзлириниң әһдинамидики мәҗбурийитини ада қилип, хитайға қарши һәрикәткә өтүши керәк икән.

Фон һелберт мундақ дәйду: “шуниси һәқиқәтки, хитай һөкүмитиниң һәрикити биз ирқий қирғинчилиқ, дәп көрүватқан тәбирләргә бәк йеқин келиду. Әгәр америка ирқий қирғинчилиқ бар десә, бизму хитайда ирқий қирғинчилиқ йүз бериватқанлиқидин сөз ачалаймиз. Биз һәммимиз ирқий қирғинчилиқ әһдинамисигә имза қойған. Бу әһдинамидә ирқий қирғинчилиқ йүз бәрсә һәр бир дөләт һәрикәт қоллиниши керәк”.

Фон һелберт хитай ташқи ишлар министириға голландийә парламенти билән сөһбәт өткүзүп, уйғур, тибәт, хоңкоң вәзийитини музакирә қилишни тәклип қилған. Лекин хитай ташқи ишлар министири униң тәклипини рәт қилған. У ваң йиниң сөһбәтни рәт қилғанлиқиға әпсусланғанлиқини билдүрүп: “хитай министири голландийәдә 2 күн турсиму, лекин парламент билән сөзлишишкә вақит чиришни халимиди. Мениң униң билән сөзлишидиған мәсилилирим бар иди. Чүнки, мән хоңкоң, тәйвән, фалунгоң, уйғур вә христианларниң вәзийитидин қаттиқ әндишә қиливатимән”.

Ахбарат йиғинида гуваһлиқ бәргән голландийә уйғур кишилик һоқуқ фондиниң секретари адилҗан абдукерим 26-авғуст зияритимизни қобул қилип, голландийәдики уйғурларниң һөкүмәттин күтидиған тәләплирини тәкитләп өтти. Униң тәкитлишичә, голландийә һөкүмити уйғур мәсилисидә америка билән һәмкарлишиши керәк икән.

Адилҗан абдукерим: “голландийә хитайни мустәқил җазалашқа кичиклик қиливатиду. Һазир уйғур үчүн гәп қиливатқан америка болғандин кейин, һечболмиса голландийә американиң йенида турса, явропа иттипақида американиң йенида турғанлар қанчә җиқ болса, бу хитайға техиму бесим болиду. Әң аз бу хитайниң уйғурларға созған қолини бир аз тартишиға васитә болиду, дәп ойлаймән”.

Голландийәдики уйғурлар 26-авғуст ваң йиға қарши голландийә ташқи ишлар министирлиқиниң алдида намайиш өткүзүп, җаза лагерлирини тақашни, голландийәдики уйғурларниң из-дерәксиз йоқап кәткән уруқ-туғқанлириниң из дерикини беришни тәләп қилған. Адилҗан абдукеримниң тәкитлишичә, улар голландийә һөкүмитиниң голландийәдики уйғурларниң 1800 дәк из-дерәксиз йоқап кәткән уруқ-туғқанлириниң ақивитини сүрүштүрүшини үмид қилидикән.

Адилҗан абдукерим мундақ деди: “биз наһайити конкрет қилип, голландийәдики уйғурларниң 1800 дин артуқ йоқап кәткән туғқан вә аилә әзалириниң тизимликини тапшуруп бәргән. Һазир техиму җиқийиватиду, лекин техи тапшурмидуқ. Әмма бу 1800 адәм нәдә, әгәр уйғурларға ирқий қирғинчилиқ қилмиған болсаң, булар нәдә, әгәр җинайәт ишлигән болса җинайитиниң пакити нәдә. Һеч болмиса голландийәдики уйғурларниң нәдиликини, дәп бәрсиму бир әмәлий һәрикәт болиду”.

Ташқи ишлар министири блокниң ваң йи билән көрүшкәндә мәзкур 1800 уруқ-туғқанниң из-дерикини сориған-соримиғанлиқи мәлум әмәс.

Униң чаршәнбә күни елан қилған баянатида ваң йи билән кишилик һоқуқни сөзләшкәнлики тәкитләнгән болсиму, лекин юқириқи тәпсилатлар тилға елинмиған. Баянатта униң “хитайда диний-етиқадниң чәклинишигә, болупму мусулманлар, христианлар вә буддист тибәтләр буниң алаһидә тәсиргә учриғанлиқиға диққәт қилғанлиқини билдүргәнлики” тәкитләнгән.

Ваң йиниң голландийә зияритиниң күнтәртипи наһайити мәхпий тутулған болуп, фон һелберт һөкүмәткә бу тоғрисида язма тәләп сунғанлиқини билдүрди. У 26-авғуст зияритимизни қобул қилғанда мундақ дәйду: “уларниң немиләрни сөзләшкәнликигә наһайити қизиқимән. Мән бу тоғрисида язма соал тәйярлап, униңға башқа партийә парламент әзалириниңму имза қоюшини тәләп қилдим. . язма соалда уларниң тәйвән, хоңкоң, фалунгоңчилар, христианлар вә уйғурлар һәққидә немиләрни сөзләшкәнлики, қандақ қарарға кәлгәнлики, буниң ақивити қандақ болидиғанлиқи сорулуп, уларниң сөһбәт хатирисини көрүш тәләп қилинди. Мән йәнә немә үчүн бу зиярәтниң мәхпий тутулғанлиқи, буни кимниң тәләп қилғанлиқлирини соридим. Һөкүмәт соралған бу соалларға җаваб бериши керәк. Чүнки, бу мениң қизиқишимни қозғиди”.

Ваң йиниң зиярити голландийәдики уйғурлар хитай бихәтәрлик органлириниң өзлиригә селиватқан паракәндичилик вә тәһдитлирини тәкшүрүшни тәләп қилип, голландийә әдлийә министирлиқиға әрз сунған мәзгилгә тоғра кәлди. Мәлум болушичә, голландийә әдлийә министирлиқи ваң йи голландийәгә келишниң алдида уйғурлар билән көрүшүп, уларни риғбәтләндүргән, лекин әрзгә дело турғузушни рәт қилған. Әдлийә министирлиқи мәзкур әрзниң чәтәлгә четилидиғанлиқи, әрзни ташқи ишлар министирлиқиниң дипломатик қаналлар арқилиқ һәл қилишиға йоллап бәргәнликини билдүргән.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.