Lagér shahitliri: xitay görüge élin'ghanlarni Uyghur sotigha qarshi oyon'gha mejburlidi

Muxbirimiz gülchéhre
2021.06.09
Lagér shahitliri: xitay görüge élin'ghanlarni Uyghur sotigha qarshi oyon'gha mejburlidi “Uyghur sot kollégiyesi” orunlashturghan guwahliq anglash soti ayaghlashqan 7-iyun küni xitayning “Xelq géziti” tiwittérdiki hésabidin bir tarqitip sindin élin'ghan.
Social Media

“Uyghur sot kollégiyesi” ning londonda dawam qilghan 4 künlük ispat anglash yighini bashlanmay turupla, xitay mezkur sotni qarilash hujumlirini bashlighanidi. Uyghur soti ayaghlashqan 7-iyun küni xitayning “Xelq géziti” tiwittérdiki hésabidin bir widiyo tarqitip, “Uyghur sot kollégiyesi” ni eyibligenidi. Xitay hökümiti bashqurushidiki “Chet'el tori” ning 8-iyundiki xewiride yene, ular bu qétimqi guwahliq yighinini xitaygha qarshi “Düshmenlerning we ‛dunya Uyghur qurultiyi‚ ning bir qétimliq siyasiy oyuni” dep atighan.

Xitay qanuniy tertipler boyiche échilghan guwahliq yighinini “Qanunsiz sot” dep atighan we bash sotchi jéfri nayis ependini “Uzun tarixqa ige en'gliye jasusluq xadimi” dep qarilighan. Sotta Uyghur qirghinchiliqi heqqide guwahliq bergen barliq kishilerni “Siyasiy artislar” dégenidi.

9-Iyun Uyghur aptonom rayon da'iriliri axbarat yighini échip xongkong téléwiziyeside neq meydandin tarqatti. Xitay bu qétimliq axbarat yighinining hujum nishanini “Xitayning irqiy qirghinchiliqi” we lagérlar heqqide ispat bergen lagér shahitlirigha qaratqan. Uyghur aptonom rayonluq hökümetning bayanatchisi shu guyshyang riyasetchilik qilghan. Yighin'gha qatnashqan xitay emeldar we mutexessislerdin, shinjang uniwérsitéti siyasiy qanun institutning mu'awin bashliqi erkin samsaq qatarliqlar “Uyghur sot kollégiyesi” ni: “Qanuniy jehettin jaza höküm qilish hoquqi yoq, peqet bir qisim xitayni parchilashqa urun'ghan bölgünchi teshkilat we küchler teripidin uyushturulup, atalmish shahitlar rol alghan, özliri oynap özliri huzur alghan bir qétimliq siyasiy sehne, uning héchqandaq étibari yoq” dep eyibligen we hujum qilghan.

Muhimi xitay da'iriliri bu nöwet “Uyghur sot kollégiyesi” diki bir-biridin muhim shahitlarning bergen guwahliqlirini yalghan'gha chiqirishqa qaytidin urun'ghan bolup, ular sayragul sawutbay, tursun'ay ziyawudun, méhrigül tursun, zumret dawut qatarliqlarning uruq-tughqanlirini we atalmish yéqinlirini sehnige chiqirip, lagér shahitlirigha qarshi teyyarlan'ghan bayanlirini sözletken.

Lékin, bu qilmish ijtima'iy taratqularda küchlük tenqidiy inkaslargha seweb bolghan bolup, xitayning mezkur yighinining neq meydan tarqitishi astigha beziler hetta “Xitay hökümitining irqiy qirghinchiliq axbarat élan qilish yighini” dégendek bahalarni yézip qoyghan. Xitay terep eyibligen lagér shahitliri buninggha inkas qayturup, özlirini eyibligen tughqanlirining mejburlash astida ékran'gha chiqqanliqi we hetta yézip teyyarlap bergen sözlerni éytqanliqini bildürüshti.

Bu nöwet xitay tursun'ay ziyawudunning kichik inisi pazil ziyawudunni öz hedisining Uyghur sotigha bergen ispatlirigha qarshi sözletken.

Tursun'ay ziyawudun xitayning ékranida öz inisini körüp bir az hayajanlan'ghan bolsimu yenila amraq inisining ömride özige hörmetsizlik qilip baqmighanliqi, u sehnide éytqan sözlerni éytishqa mejburlan'ghanda uning qanchilik qiynalghanliqini qérindashliq tuyghuliri bilen chongqur hés qilalaydighanliqini bayan qildi.

Xitay bu sehnige yene tursun'ay ziyawudunning uzun yilliq qoshnisi dep tajigül ablajan isimlik birini tursun'ay heqqide bir hékaye toqup sözletken

Emma qiziq yéri tursun'ay bu atalmish kona qoshnisini hayatida körüpmu baqmighaniken. U hékaye qilghan tursun'ayni tughmas dep ajriship ketken sabiq yoldishi tursunjan exmetjan emeliyette tursun'ay bilen ajriship ketken emes belki u 2007-yili melum seweb bilen ölüp ketkeniken

Xitay hökümiti ispat anglash yighini we mexsus widiyoluq xewerlerni tarqitip chet'ellerdiki Uyghur we qazaq lagér shahitlirining shexsiyitige tégip ularni qarilap we ispatsiz halda her xil jinayetler bilen qarilap kelgenidi. Bu nöwet xitayning lagérida her tereplimilik ziyankeshliklerni béshidin ötküzgen lagér shahitliridin méhrigül tursunning akisi ekber tursunning uninggha qarshi 5-qétim mejburiy sözlitilishi iken.

Bu munasiwet bilen radiyomizning ziyaritini qobul qilghan méhrigül tursun xitay hökümitining mushu xildiki hujumlirining emeliyette lagér shahitlirining heqliq ikenlikini téximu yorutup bériwatqanliqi we bu munasiwet bilen axbaratlarda Uyghurlarning awazigha téximu köp purset yaritiliwatqanliqini otturigha qoydi. Méhrigül: “Eger misir, türkiye we taylandtin weten'ge qaytqanche yoqap ketken Uyghurlar we milyondin artuq bigunah halda tutulup lagérgha qamalghanlarning hemmisi manga oxshash erkin sözlesh pursitige érishken bolsa xitayning jinayetlirini oxshashla pash qilghan bolatti. Ejeba hemme Uyghur artismu? heqiqet haman heqiqet xitay dunya aldida peqet özi shermende bolidu”, dédi.

Xitayning 9-iyundiki axbarat yighinigha tordin qatnashqan chet'el muxbirliridin ITV ning muxbiri, “Siler Uyghur sotini bir oyun, uningda ispatliq bergenlerni bolsa rol alghan artislar dep eyiblidinglar, undaqta siler bu axbarat élan qilip yighinigha élip chiqqan bu kishiler artislar emesmu? néme üchün biz silerge ishinishimiz kérek?” dep so'al qoydi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.