Gülistan: a'ilemdin xewersiz qélip yipi üzülgen leglekke oxshap qaldim

Yaponiyede yashawatqan gülistan eziz xanimning inisi esqer bekri, 2017-otturiliri jaza lagérgha élip kétilgen.

Chet'ellerde yashawatqan Uyghurlar üchün, yurtida qalghan a'ile tawabi'atliri bilen alaqisining üzülüp qélishi, téléfonlarning jawabsiz qélishi yéqinqi ikki yildin buyan omumyüzlük bir ehwalgha aylandi. Xitayning Uyghurlarning chet'el bilen bolghan barliq alaqisini üzüp tashlishi, uning Uyghurlarni keng kölemde lagérlargha qamishi bilen bir peytte yüz bériwatqan we Uyghurlargha zor endishe we azablarni séliwatqan bir éghir mesile. Yaponiyede yashawatqinigha 14 yil bolghan gülistan peqet bir inisining lagérgha élip ketkenlikini bilgendin bashqa, qalghan a'ile tawabi'atliridin xewer alalmay teshwish we éghir rohéy bésimlarni yüdüp yashawatqan Uyghurlarning bir misali.

Yaponiyede yashawatqan Uyghurlarning köpinchisi mexsus bilim élishqa chiqqan we öz kespide belgilik netije yaratqan Uyghur ziyaliylirini asas qilidu. Ularning siyasiy pa'aliyetlerdiki aktipliqi ilgiri dunyaning bashqa jayliridiki Uyghurlargha sélishturghanda bir qeder sus bolsimu, emma yéqinqi yillarda xitay hökümitining Uyghurlargha qolliniliwatqan siyasiy, iqtisadiy, diniy bésimlirining hessilep kücheytilishige egiship, ularning arisidiki bir qisim ziyaliylar ashkara halda xitayning bu xil siyasetlirige qarshi naraziliqini bildürüp kelmekte.

Buningdin 14 yil awwal yaponiyege kélip, yéqinqi yillarda yaponiye girazhdanliqini alghan gülistan éziz yaponiye Uyghur jem'iyitining siyasiy pa'aliyetlirige aktip awaz qoshqandin bashqa yéqindin buyan öz a'ilisi we Uyghurlarning weziyiti heqqide yapon metbu'atlirigha guwahliq bergen az sandiki Uyghur pa'aliyetchilerning biri. Halbuki u yaponiye élip barghan pa'aliyetliri seweblik, hazirghiche ürümchidiki a'ilisige qaytip baqmighan, xitay hökümiti uning ata-anisi we qérindashlirigha pasport béjirip bermigenliki üchün, ular uni yaponiyege kélip körüp kétip pursitigimu ige bolalmighan. Gülistanning éytishiche, chünki, xitay hökümiti gülistanning yaponiyede siyasiy pa'aliyetlerge qatnashqanliqi seweblik uninggha “Döletni parchilashqa urun'ghan” dégen jinayetni artip, ürümchidiki a'ilisige toxtimay tehdit we bésim ishlitip kelgen iken.

“Héch bolmighanda inim bolsimu yaponiyede oqup qalsun” dégen güzel armanlar bilen, inisini yaponiyege élip kélish üchün küp tirishchanliq körsetken gülistanning bu chüshi, inisining 2017-yilining otturiliri tuyuqsiz we sewebsiz tutqun qilinip lagérgha qamilishi bilen pütünley köpükke aylan'ghan.

Erkin ellerdiki Uyghurlar gerche oxshash paji'ege yüzlen'gen bolsimu, lékin ularning köpinchisi yenila sükütte turushni tallighan bir mezgilde, Uyghur siyasiy, kishilik hoquq dewaliridimu pa'aliyetlerge aktip qatniship kelgen gülistan 2018-yili 15-séntebir küni yutub we bashqa ijtima'iy taratqularda widiyoluq guwahliq bérip, öz inisi, 19 yashliq esqer bekrining xitay da'iriliri teripidin sewebsiz tutqun qilinip lagérgha qamalghanliqini bayan qilghan. U yene “Mito xeshteg Uyghur” namidiki chet'eldiki Uyghurlarning lagérda yétiwatqan uruq-tughqanliri heqqide guwahliq bérish herikitigimu awaz qoshqan. U, 2018-yili 14-dékabir, yaponiye n x k téléwiziyesining ziyaritini qobul qilip, öz a'ilisi we Uyghurlar weziyitini anglatqan. Bu yaponiye jama'iti arisida we ijtima'iy uchur wasitiliride tesir qozghighan.

Bu yil 4-ayda gülistan 14 yil körmigen dadisining ölüm xewirini alghan. U, dadisining alemdin ötüshtin ikki hepte awwal téléfonda uninggha “Qachan kélisen qizim?” dégen sözi uning dadisi bilen qilishqan eng axirqi söz bolup qalidighanliqini oylapmu baqmighan iken.

Halbuki gülistanning béshigha kelgen qara kün buning bilenla tügimigen, dadisining ölümidin kéyin uning aghriqchan anisi selimixan hesen, hedisi méhrigül éziz we uning éri we ikki balisi bolup ürümchide qalghan a'ile tawabi'atliri bilen bolghan alaqisi pütünley üzülgen. Hazirghiche ularning qeyerdiliki, ölük tiriklikidin xewersiz qalmaq uni ölümdinmu bekrek azablawatqan bolup, u özining hazirqi chongqur endishige chökken, azabliq halini “Men xuddi tirik murdigha, eyni yipi üzülgen leglekke oxshapla qaldim. . .” dep teswirlidi.

Uyghurlar weziyiti dunyadiki herqaysi axbarat wasitilirining asasliq témiliridin biri boluwatqanda yaponiye axbaratlirimu bu heqtiki mulahize we bahalargha keng orun bérishke bashlidi. Bultur, 18-öktebir küni “Yaponiye waqti géziti” de élan qilin'ghan bu heqtiki tehrirat maqaliside xitayning Uyghur we bashqa musulmanlar jama'itini bu xil xalighanche basturush qilmishigha chek qoyush lazimliqi alahide tekitlen'gen. Maqalining axirida Uyghurlar duch kéliwatqan köp qirliq zulumgha bash ministir shénzo abéning qet'iy qarshi turushi alahide telep qilin'ghan we shundaqla noyabir éyidiki b d t yighinida yaponiye hökümitini bu mesile heqqide süküt qilmasliqqa chaqirilghanidi.

Gülistanning éytishiche, deslep yaponiye metbu'atliri xitay hakimiyitining Uyghurlargha qaritiwatqan bésim siyasetliri we heriketlirini échip körsitidighan xewerler ilgirikige qarighanda xéli köp bésilghan bolsimu, lékin yaponiye hökümitidin Uyghurlar uchrawatqan mesililerge qarita ashkara yaki aktip bir inkas téxi ipadilenmigen. Emma, yaponiyede nurghun ammiwi teshkilatlar Uyghurlargha dawamliq hésdashliq qilip qollap kelmekte iken.

Gülistan xanim dunya jama'etchilikini xitayning bügünki künlerde milyonlarche bigunah Uyghurni lagérlargha qamap, insaniyetke qarshi jinayet sadir qilish bilen birge chet'ellerdiki Uyghurlargha qaritamu ularning wetini we a'ilisi bilen bolghan alaqisini üzüp tashlash hem ulargha tehdit sélishtek psixologiyelik xorlash élip bériwatqanliqini jiddiy mesile süpitide tonushqa we bu tragédiyelerning baldurraq axirlishishi üchün emeliy tedbir élishqa chaqiriq qilidighanliqini bildürdi.