“Xarward qanun instituti kishilik hoquq teshebbuschiliri” Uyghur xelqini kishilik hoquqqa ige qilish kéreklikini teshebbus qilmaqta

Amérikada turushluq hedisi reyhan esed inisi ekber esed(arqa körünüshte)ni xitay türmisidin qutuldurush üchün heriket qilmaqta. Ekber esed “Baghdash tori” ning qurghuchisi, tonulghan yash karxanichi. 2020-Yili 8-iyun.

“Xarward qanun instituti kishilik hoquq teshebbuschiliri” (HLS) teshkilati “Milliy öchmenlikke qutratquluq qilish” jinayiti bilen 15 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghan ekber es'et délosini misal qilip turup, Uyghurlarning kishilik hoquq mesilisini izchil küntertipke élip kelmekte. Shundaqla, Uyghur xelqining kishilik hoquqi we erkinlikige kapaletlik ige qilish kéreklikini teshebbus qilmaqta.

“Baghdash” torining qurghuchisi ekber es'et özining Uyghur jem'iyitige qoshqan töhpisi bilen amérika tashqi ishlar ministirliqining uyushturushidiki amérika ziyariti pirogrammisigha teklip qilinip amérikigha kelgen. Xitaygha qaytqandin kéyin, 2016-yili 4-ayning 9-künidin bashlap iz-dériki bolmighan, peqet 2020-yilning béshida “Milliy öchmenlik” we “Milliy kemsitishke qutratquluq qilish” jinayiti bilen eyiblinip 15 késilgenliki melum bolghanidi.

Reyhan es'et

Bir qanche yildin buyan inisi ekber es'etni qutuldurush üchün amérikada we xelq'arada aktip pa'aliyet qiliwatqan adwokat reyhan es'et radiyomiz ziyaritini qobul qilip mundaq dédi: “Men inim es'ettin köp nerse ögendim. U mining öginish ülgem. U Uyghurlar üchün köp töhpe qoshti. U weten ichi we sirtida tonulghan nemunilik bir shexs” .

“Xarward qanun instituti kishilik hoquq teshebbuschiliri” teshkilati ekber es'et délosini merkez qilghan asasta, 2020-yildin buyan Uyghurlarning kishilik hoquq mesilisini kün tertipke élip kelmekte. Ular lagér we türmilerde tutup turuluwatqan ekber es'etke oxshash köpligen mehbuslarning rohiy we jismaniy qiyin-qistaqlargha uchrawatqanliqini, mejburiy emgekke séliniwatqanliqini ilgiri sürüsh arqiliq Uyghur xelqining kishilik hoquqi we erkinlikige kapaletlik ige qilish kéreklikini teshebbus qilmaqta.

“Xarward qanun instituti kishilik hoquq teshebbuschiliri” teshkilatining re'isliridin biri bolghan hina oddin bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, 2020-yilidin buyan ekber es'et toghruluq köp qétim teshwiqat we bashqa pa'aliyetlerni élip barghanliqini alahide tilgha aldi. U mundaq dédi:

“Xarward qanun instituti kishilik hoquq teshebbuschiliri” oqughuchilarning kishilik hoquq teshkilati bolup, nezeriyeni emeliyetke tetbiqlaydighan bir teshkilat. Shunga biz her xil pirogrammilar (türler) arqiliq dunyaning herqaysi jayliridiki insan heqlirini ilgiri sürüshke tirishimiz. Shuning bilen bir waqitta Uyghurlarning insan heqlirini qoghdaydighan pa'aliyetlerni qiliwatimiz we küch chiqiriwatimiz. Biz ekber es'etning ehwalini (délosini) xarward uniwérsitéti qanun fakultétini püttürgen achisi (reyhan es'et) arqiliq xewer tapqan bolup, u heqtiki teshwiqat xizmitimiz bir qanche yil ilgiri bashlan'ghanidi. 2020-Yilidin buyan ekber es'et toghruluq köp qétim teshwiqat pa'aliyetlirini ötküzüp, bu mesilini küntertipke élip kelduq. ”

Reyhan es'et mundaq deydu: “<Xarward qanun instituti kishilik hoquqni teshebbuschiliri> teshkilatidiki oqughuchilar bilen inim arisida alahide bir köngül béghi hasil boldi. Inim ulargha bir örnek (misal) boldi. Ular inimning délosi arqiliq Uyghurlarni we xitayning Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitini yaxshi chüshendi” .

Hina oddin xanim, ekber es'etning délosi arqiliq Uyghurlarning mesilisinimu kün tertipke élip kéliwatqanliqini ilgiri sürüp mundaq dédi:

“Biz köpligen insan heqliri pa'aliyetliri élip barduq. Ekber es'etning délosi shularning ichidiki biri. Deslepte bu ishni reyhan bizge tonushturghan. Bu pa'aliyetlirimizning bir qismi taratqularning diqqitini tartti. Bu jeryanda her xil kishilik hoquq mesililirini otturigha qoyduq. Reyhan bolghachqa, ekberning mesilisini muhim orun'gha qoyup kéliwatimiz. Shunga biz amérika hökümiti we pirézidént baydin'gha chaqiriq qilip, amérika hökümitining teklipi we yardimi bilen amérikigha kelgen ekber es'et mesilige sel qarimasliqi we yardem qilishi kéreklikini éyttuq. Biz Uyghur élide mejburiy emgek, qiynash we xalighanche tutup turush (lagér) larning barliqini bilimiz we ularghimu köngül bolimiz. Biz ekber es'et arqiliq bashqa Uyghurlarning mesilisinimu kün tertipke élip kéliwatimiz. Shuninggha ishinimenki, (Uyghur élide) yene nurghun kishiler tutup kétilgen. Shunga men ekber es'et délosining uningmu oxshash azab-oqubet chékiwatqan bashqa kishilerge misali bolushini ümid qilimen. ”

Reyhan es'et

“Xarward qanun instituti kishilik hoquq teshebbuschiliri” teshkilati buningdin ilgirimu ekber es'etni qoyup bérish toghruluq köp qétim namayishlarni teshkilligen we belgilik tesir qozghighanidi.

“Xarward qanun instituti kishilik hoquq teshebbuschiliri” ötken ayda amérika pirézidénti jow baydin'gha mektup yollap, “Asiya-tinch okyan iqtisadiy hemkarliq munbiri” yighinigha kelgen shi jinping bilen körüshkende ekber es'et we Uyghurlar heqqide gep qilishni telep qilghan. Ular bu mektupta, xitayning Uyghurlargha qaritilghan basturushning b d t ning irqiy qirghinchiliq éniqlimisigha mas kélidighanliqi toghrisida ortaq tonush barliqini eskertip: “Milyonlighan ademning hayati xewpke duch kéliwatqan mushu peytler del biz heriketke ötidighan peyttur” dégen hemde pirézidént baydinni ekber es'et we Uyghurlarning mesilisini otturigha qoyush arqiliq Uyghur xelqining kishilik hoquqi we erkinlikige kapaletlik qilishqa chaqirghanidi.