92 яшлиқ һәлимихан ана қағилиқтики 35 йүрәк парисидин хәвәрсиз қалған

Мухбиримиз гүлчеһрә
2020.06.26
helimixan-axun-momay.jpg Юрти қағилиқта қалған 5 балиси вә нәврә-чәврилири болуп 35 нәпәр йүрәк парилиридин 3 йилдин артуқ хәвәрсиз қалған, қирғизистанниң бишкәк шәһиридә яшаватқан 90 яштин һалқиған һәлимихан ана. 2020-Йили июн.
RFA/Gülchéhre

Қирғизистанниң бишкәк шәһиридә яшаватқан 90 яштин һалқиған һәлимихан ана, юрти қағилиқта қалған 5 балиси вә нәврә-чәврилири болуп 35 нәпәр йүрәк парилиридин 3 йилдин артуқ хәвәрсиз қалған болуп, у өмриниң ахирида балилири билән яшаштәк аддийғила тиликигә йетәлмәй дәва қилмақтикән.

Бу момай америкада уйғур кишилик һоқуқ қануни мақуллинипту дегәнни аңлап, қайтидин роһлинип пәрзәнтлиригә игә чиқиш үчүн ахири биз билән алақиләшти. Һәлимихан ана вә униң оғли радийомиз мухбири гүлчеһрәниң телефон зияритини қобул қилип әһвалини аңлатти.

Һәлимихан ана 6 балиниң аниси, 20 дин артуқ нәврә-чәвриләрниң сөйүмлүк момиси. У өзи вә бир оғли қирғизистан гираждани. Улар иккисиниңла паспорти болғанлиқи үчүн 2016-йили-3 айда қирғизистанға башқа балилириниң гиражданлиқ ишлирини беҗириш үчүн кәлгән петичә, қәшқәр қағилиқта қалған балилири, келин, күйоғул, йеқинлири вә нәврә-чәврилири болуп 35 кишидин хәвәр алалмай кәлмәктикән. Йеқинда тонуш-билишләрдин у икки қизи вә башқа бир қанчә пәрзәнтиниң түрмидә икәнликини чала-пула аңлап қалғандин буян, мәйүслүктә саламәтлики начарлашқан болсиму, 3 йилдин буян балилири билән җәм болуш үчүн йол издимәктикән.

Йеши 92 гә йәткән бу момай, бир қолида һасисиға йәнә бор қолида оғлиниң биликигә тайинип қирғизистан даирилиригә вә хитай әлчиханисиға қанчә қетим қатриғиниму ядида йоқ. У гәрчә миң тәсликтә қазақистандики” атаюрт пидаийлири “арқилиқ биз билән алақиләшкән болсиму “мениң бирла дәрдим бар, пәқәтла өмрүмниң ахирини шу балилирим билән биллә яшаш. . .” дәп гепиниң ахирини чүшүрәлмәй йиғлап кәтти.

Һәлимәхан аниниң йенидики оғли, униң һазир бирдин-бир йөләнчүки мәмәтрусул һәсән сөһбитимизниң давамиға қетилди.

Униң ейтип беришичә, аниси һәлимихан қирғизистанниң бәгават дегән җайидин болуп, ата-аниси билән кичик чеғида қағилиққа көчүп кетип яшиған. 1992-Йили мәмәтрусул аниси билән қирғизистанға келип тиҗарәт қилған вә қирғизистан гиражданлиқини алғандин кейин, балилирини елип келиш үчүн 2000-йили юрти қағилиққа қайтқан. Әмма хитай һөкүмити униң балилириниң паспортини һәл қилмақ түгүл аниси иккийләнниңму паспортлирини тартивалған. Даириләр уларниң паспортлирини қайтуруп бәрмигәчкә та 2016 йилиғичә қағилиқта туруп қалған.

2016-Йили 3-айда ана-бала иккийлән қайтидин паспортлирини елип башқа балиларниму көчүрүп келиш мәқситидә қирғизистанға қайтип кәлгән. Әпсуски улар келип узун өтмәйла хитай даирилири униң балилирини гөрүгә елиш арқилиқ, уларни қағилиққа қайтип келишкә зорлиған.

Мәмәтрусулниң ейтишичә дәл шу пәйттә һәлимихан аниниң пути сунуп кетип амалсиз қайтай десиму қайталмай қалған. 2016-Йилиниң ахирлиридин башлап қағилиқтики бала-чақилар билән алақә пүтүнләй үзүлгән.

3 Йилдин артуқ вақит җәрянида улар күп қетим қирғизистан даирилиридин ярдәм сорап, балилирини қирғизистанға елип келиш илтимаси сунған болсиму, урунушлири җавабсиз қалған һәтта улар қирғизистандики хитай әлчиханисиға әрз қилип барған вә балилириниң хәвирини беришни тәләп қилған болсиму һәр нөвәт хитайларниң тәһдитлиригә, қопал муамилилиригә учрап кәлгәникән.

Мәмәтрусул башқа тонушлар арқилиқ аялиниң 2017-йилида қағилиқтики қучча түрмисигә елип кетилгәнликини аңлиған болсиму башқа ениқ учур алалмиған. Униң аяли нуримангүл әбәй 39 яшта. 15 яшлиқ қош кезәк оғуллири имам һәсән мәмәтрусул вә имам һүсәйин мәмәтрусулдинму шундин бери хәвәр алалмиған.

Мәмәтрусулниң өз аилисидикиләрдин башқа униң қериндашлири йәни һәлимихан аниниң қағилиқ 13-иҗтимаий районда олтурушлуқ қалған 5 балиси вә нәврә-чәврилири, йеқинлири болуп 35 адәмдин хәвәр йоқ икән.

Уларниң башқилар арқилиқ һазирғичә алған учурлардин һәлимәхан аниниң чоң қизи патәмхан һәсән бу йил 64 яшта. Чоң нәвриси йәни патәмханнң қизи нусрәтқиз бу йил 34 яшта болуп, тонушлар бу ана-бала иккийләнниңму 2017-йили қуччидики түрмигә елип кетилгәнликини билдүргән. Өйдә қалған кичик яштики нәвриләрниң қәйәрдә икәнлики намәлум икән.

Һәлимәханниң 3-қизи халсхан һәсән 59 яш болуп, униңдин вә униңму балилири һәм нәврилиридин хәвәр йоқ. 2-Қизи мәликәхан һәсән 61 яш болуп, униң вә пәрзәнтлиридин хәвәр йоқ.

4-Қизи мәрйәм һәсән 58 яшта болуп, униң 9 бала вә нәвриси бар. Бу 10 кишилик йәнә бир чоң аилидинму һеч қандақ учур йоқ икән.

Һәлимәхан аниниң йәнә бир оғли, йәни кәнҗи оғли мәмәтнурулла һәсән вә униң балилири биләнму алақә йоқ икән.

Һәлимихан ана ейтқандәк йеши 92 гә йәткән бир момайниң артуқ немә арзуси болар иди ? униң аддий арзуси пәқәт аилисидикиләрниң аманлиқини билиш вә мумкин болса улар билән җәм болуштур. Бу момай балилириниң дәрдидә улар һәққидә қолида бар болған сүрәт, кинишка, кимлик вә нопус қатарлиқ материяллардин башқа, әрз намә тәйярлап қурбиниң йетишичә тиришмақтикән. Саламәтликиниң начарлашқанлиқи, мәйүслүкигә қаримай бу момай йәнила “мән дунядин балилирим үчүн адаләт тәләп қилимән, уларға игә чиқимән” дәп тәкрарлайду.

Һәлимихан аниниң қағилиқта қалған бала-чақилириниң тәқдири, чәтәл билән алақиси болғанлиқи үчүнла тутқун қилинған, лагерға қамалған яки йоқ қиливетилгән милйонлиған зиянкәшликкә учриған уйғурларға охшаш болуши мумкин. Хитайниң лагер сиясити башланғандин бири, радийомизда вәтинидики аилә әзалири билән алақилишәлмәй һәтта уларниң өлүк яки тирикликиниму биләлмәй келиватқан мушуниңға охшаш, йүзләрчә мискин уйғурларниң азаблиқ қисмәт вә һекайиләрни аңлаттуқ. яшанғинида өз өйигә қайталмай балилиридин хәвәр алалмай келиватқан һәлимәхан ана, зияритимизни қобул қилип, уруқ-туғқанлириға игә чиқиш үчүн дәрд-һалини аңлатқанлар ичидә яшқа әң чоң бири болуши мумкин.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.