Һәптилик хәвәрләр(1-8-июл )


2005.07.08

Рабийә қадир ханим хитайниң кишилик һоқуқни дәпсәндә қиливатқанлиқини әйиблиди

Өткән һәптидә явропа-хитай кишилик һоқуқ йиғиниға қатнишиш үчүн бейҗиңға барған бир америкилиқниң хитай бихәтәрлик даирилири тәрипидин тутқун қилинип сораққа тартилиши мунасивити билән америка һөкүмити хитайға наразилиқ билдүргән иди. Атақлиқ кишилик һоқуқ паалийәтчиси, уйғурларниң қәһриман аниси рабийә қадир ханимму бу мунасивәт билән баянат елан қилип, хитай һөкүмитиниң бу қилмишини қаттиқ тәнқид қилди. У, хитай даирилириниң өз хәлқиниң кишилик һоқуқини дәпсәндә қилипла қалмастин бәлки, чәтәлликләрниңму кишилик һоқуқини дәпсәндә қиливатқанлиқини көрсәтти.

Уйғур деһқанлири йәнә язлиқ һашарға тутулди

Уйғур елиниң қәшқәр вилайитидики мәлум пуқраларниң ашкарилишичә, йәрлик даириләр йеқинқи һәптиләрдин буян деһқанларни кәлкүнгә қарши өстәң чепиш, йол ясаш қатарлиқ мәҗбурий әмгәкләргә селишқа башлиған. Пуқраларниң билдүрүшичә, деһқанлар һашарға кетидиған әмгәк қораллири, йимәк-ичмәк, йотқан-көрпә вә йол һәққи қатарлиқларниң һәммисини өзлири көтүридикән.

Хәвәрләргә қариғанда уйғур аптоном районлуқ һөкүмәт 2005-йилидин башлап һашар әмгикиниң бикар қилинидиғанлиқини җакарлиған иди. Бирақ, бу хил дуняниң һечқандақ йеридә йоқ болған бикарлиқ әмгәк уйғур деһқанлирини давамлиқ қийнимақта.

Атасу-алатав нефит турубисида нефит аққузуш башлиниду

Қазақистан президенти нурсултан назарбайевниң ашкарилишичә, қазақистан билән уйғур аптоном райони арисидики атасу-алатав нефит аққузуш турубисида бу йил 16-декабирдин башлап нефит еқитилиш башлинидикән.

Бу хәвәр хитай рәиси ху җинтав қазақистанни зиярәт қилип, назарабайев билән истратегийилик һәмкарлиқ мунасивити орнатқан вақтида мәйданға чиққан болуп, 1000 километир келидиған мәзкур туруба йоли арқилиқ хитайға йилиға он милйон тонна нефит тошулуш пәрәз қилинмақта.

Бу туруба линийиси хитайниң русийә билән болған дачиң-ангарсикий туруба қурулуш лайиһиси әмәлгә ашмиғандин кейин мәйданға кәлгән хитай үчүн пайдилиқ бир қурулуш һесаблинидикән.

Муһәммәд салиһ уйғур мәсилиси һәққидә сөзлиди

Өзбекистанниң атақлиқ өктичи рәһбири муһәммәд салиһ өткән сәйшәнбә күни әркин асия радиосини зиярәт қилип, өзбекистандики вәзийәт шуниңдәк хәлқара мәсилиләр һәққидә өз көз қарашлирини оттуриға қойди.

Икки һәптидин буян америкида зиярәттә болуватқан муһәммәд салиһ әпәнди америкиниң көплигән мунасивәтлик әрбаблири билән көрүшкән шуниңдәк өзбекистандики демократийә мәсилилири һәққидә пикир алмаштурған. У, уйғурларни түркий хәлқләр ичидә әң еғир зулумға дуч келиватқан милләт дәп көрситиш билән хитайниң оттура асияға нисбәтән әң чоң тәһдид икәнликини шуңа оттура асия дөләтлириниң бирликкә кәлгән иттипақини шәкилләндүрүш арқилиқ өз бихәтәрликини тәмин етишиниң зөрүрликини тәкитлигән.

" Әрк" партийисиниң қурғучиси, атақлиқ шаир муһәммәд салиһ илгири өзбекистанниң президент сайлимиға чүшкән болуп, кейин кәримоп тәрипидин һәйдиветилгән. У һазирғичә чәтәлдә муһаҗирлиқ һаятини баштин кәчүрмәктә.

Шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң йиғини

5-Июл күни қазақистан пайтәхи астанада шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиға әза алтә дөләт рәһбәрлириниң йиғини болуп өтти.

Бу қетимқи йиғинниң илгирикидин пәрқлиқ тәрипи шуки биринчидин шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң бу қетимқи йиғиниға һиндистан, пакистан вә иранниң вәкиллири көзәткүчи сүпитидә иштирак қилған болса, иккинчидин йиғинниң хуласиси сүпитидә астана хитапнамиси елан қилинип, афғанистандики вәзийәтниң өзгириши билән оттура асиядики чәтәл қошунлирини елип чиқип кетиш вақтини бекитишкә чақириқ қилинди.

Шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң бу хил ашкарә хитап қилиши бивастә америкиниң оттура асиядики һәрбий базилириға қаритилған болуп, бу дәрһал америка һөкүмитиниң инкасини шуниңдәк хәлқара мәсилиләр көзәткүчилирини бәс-муназирисини қозғиди. Америка һөкүмити болса, шаңхәй тәшкилатиниң бу тәлипини рәт қилип, һәрбий база қурушниң мәзкур тәшкилат билән мунасивәтсиз икәнликини көрсәтти.

Әмма, 8-июл күни өзбекистан тәрәп әгәрдә америкиниң хан абадтики һәрбий базиниң қурулуш вә ишлитиш һәққини төлисә уни давамлиқ ишлитишкә қошулидиғанлиқини әскәртти. Мулаһизичиләрниң қаришичә, шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң бу қарари әмәлийәттә русийә билән хитайниң америкиға қарши туруш үчүн өзбекистан қатарлиқ оттура асия дөләтлиридин пайдилиниш тактикиси болуп, бу икки дөләт мәзкур тәшкилат арқилиқ америкиниң оттура асиядики тәсирини сиқип чиқармақчи болған.

Көпинчә көзәткүчиләр шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң америка башлиқ оттура асияда демократийини әмәлгә ашурушни халайдиған ғәрб дөләтлиригә қарши турушни мәқсәт қилидиған күчкә айлиниватқанлиқини пәрәз қилмақта.

Әлвәттә, бу қетимқи йиғинда йәнә кона тема терроризм , бөлгүнчилик вә диний әсәбийликкә қарши ортақ күрәш қилишму музакирә қилинған болуп, хитайниң мәқсити бу арқилиқ уйғурларниң мустәқиллиқ һәрикитини йоқитиштин ибарәт икән.

Лондонда партлаш болди

Пәйшәнбә күни әнгилийиниң пайтәхти лондондики үч йәр асти пойиз истансиси вә бир аптобус партлап, кәм дегәндә 50 тин артуқ адәмниң өлгәнлики вә 700 дин артуқ адәмниң яриланғанлиқи хәвәр қилинди. Учурларға қариғанда өлгәнләрниң сани әмәлийәттә униңдин техиму көп болуши мумкин икән.

Бу қетимқи партлаш иккинчи җаһан урушидин кейинки лондонда йүз бәргән әң чоң вәқә болуп, вәқә йүз бәргән күни әнгилийә хәлқи 2012-йиллиқ олимпик йиғинини әнглийидә өткүзүшни қолға кәлтүргәнлик ғәлибисини тәбрикләвататти шуниңдәк йәнә 8 санаәтләшкән дөләтниң йиғини болувататти. Бу мунасивәт билән әнгилийә баш министири тоний блайәр нутуқ сөзләп, террорчиларни әйиблиди.

Лондон вәқәси хәлқараниң диққитини алаһидә җәлип қилған болуп, көзәткүчиләр буниңдин кейин тәрроризимға қарши күрәшниң техиму өткүрлишидиғанлиқини оттуриға қоймақта. (Үмидвар)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.