Һәптилик хәвәрләр ( 27 - ноябирдин 3- декабир)уйғур ели хәвәрлирихәлқара хәвәрләр

Уйғур ели хәвәрлири

Қәйсәр абдурусул шивитсийидә рәсим көргәзмиси өткүзди

Чәт әлләрдики уйғурларниң мәдәнийәт паалийәтлиридә йеңилиқлар йүз бәрмәктә. 28-Ноябир күни шивитсийидә яшаватқан уйғур рәссами һәм уйғур рәссамлиқ сәнити тәтқиқатчиси қәйсәр абдурусул өзиниң уйғур һаятиға беғишлиған рәсимлириниң көргәзмисини уюштурған. Мурасимниң башлинишиға 200 дин артуқ адәм қатнашқан болуп, қәйсәр абдурусул зиярәтчиләргә уйғурларниң вәтини вә уларниң тарихий мусапилири һәмдә мәдәнийити һәққидә мәлумат бәргән. Қәйсәр абдурусул өзиниң бу қетимқи көргәзмигә қойған рәсимлири һәққидә тохтилип, өзиниң явропа музейлирида сақлиниватқан миң өй рәсимлирини қайта көчүрүп сизиш арқилиқ, уйғур мәдәнийитиниң үлгилирини сақлап қелишқа бәл бағлиғанлиқини билдүрди. Бу, мәзкур яш рәссам қәйсәрниң 11-қетимлиқ көргәзмиси болуп һесаблинидикән.

Хитай даирилири маарип саһәсидики идеолигийилик тәрбийини күчәйтти

Чәт әлләрдики уйғур мәдәнийәт паалийәтчилири өзлириниң саниниң аз болушиға қаримай, тиришчанлиқ көрситип, уйғур мәдәнийитини дуняға тонуштуруш үчүн һәркәт қиливатқан бу күнләрдә уйғур аптоном райони коммунистик партийә комитетиниң секритари ваң лечүан маарип саһәсидики идиологийә хизмитини күчәйтишни тәкитлиди. 29-Ноябир күни уйғур аптоном райони бойичә уюштурулған аң вә идиологийә саһәсидики муқимлиқ хизмити йиғинида сөз қилған ваң лечүан "маарип саһәсини чиң тутуп, яш өсмүрләргә қаритилған идийиви тәрбийини алаһидә күчәйтиш" керәкликини көрсәткән.

Хитай һөкүмити йеқинқи йиллардин буян али маарип саһәсидә уйғур тилини ишлитишни тохтитиш билән хитай тилидики маарипни күчәйтишни йолға қоюш арқилиқ әсирләрдин буян өз ана тилида шанлиқ мәдәнийәт яритип келиватқан уйғурларниң өз тили вә мәдәнийитиниң истиқбалидин әнсиришини техиму күчәйтивәткән иди. Күзәткүчиләрниң қаришичә; буниң билән қаршилиқларниң күнсайин ешиватқанлиқини сәзгән хитай даирилири маарип саһәсидики муқимлиқни қоғдаш вә аталмиш идеологийә саһәсидики миллий бөлгүнчиликкә қарши туруш һәрикити елип бармақта.

Хитай даирилири уйғур елидики барлиқ али мәктәпләрдә пүтүнләй хитай тилда дәрсни өтүшни йолға қойиду

Хитай һөкүмәт тор бәтлиридики учурлардин ашкарилинишичә; уйғур аптоном районлуқ ком партийә комитети келәр йилидин башлап, уйғур елидики барлиқ али мәктәпләрдә дәрсләрни пүтүнләй хитайчә оқутушни қарар қилған. Бу бәлгилимидә пәқәт аз санлиқ милләтләр тил –әдәбият дәрсидин башқиларниң һәммисиниң хитай тилида өтүлидиғанлиқи көрситилгән. 2002-Йили шинҗаң университетида уйғур тилида дәрс өтүш әмәлдин қалдурулған болуп, учурларға қариғанда һәтта уйғур тил әдәбият кәспиму хитай тилида сөзлиниши тәләп қилинған. Әмәлийәттә, шинҗаң университетида уйғур тилида һәр қайси пәнләрни өтүшниң тәхминән 70 йиллиқ тарихи бар иди.

Уйғурлар йәнә әйдизниң һуҗумиғиму учримақта

1-Декабир дуня әйдиз күни болуп, учурларға қариғанда һазир пүтүн дуня бойичә 45 милйон киши әйдиз микропи билән юқумланған. Пәқәт асия қит`әсидила 540 миң адәм әйдиз кесили билән өлгән. Хитай мәлуматлириға қариғанда 1995-йили уйғур елидә тунҗи әйдиз билән юқумланғучи сезилгәндин тартип, һазирғичә 10 миңдин артуқ адәм бу кесәл билән юқумланған.

Лекин ,әйдиз мәсилиси мутәхәссислири әмәлийәттә бу санниң көп икәнликини, бәлки, уйғур елидә әйдиз билән юқумланғучиларниң саниниң 90 миң әтрапида икәнликини оттуриға қоймақта. Хитай учурлириға қариғанда әйдиз билән юқумланғучилар ичидә уйғурланиң нисбити юқири болуп, буниң сәвәби һәр хил тәһлил қилинмақта. Илгири ғулҗида сақчи болуп ишлигән һазир, голландийидә яшаватқан бәхтияр әпәнди өзиниң әйни вақитта игилигән мәлуматлириға тайинип, әйдизниң сәвәблири һәққидә тохтулуп, хитай һөкүмитиниң һазирғичә әйдизниң алдини елишниң үнүмлүк чарисини қолланмиғанлиқини шуниңдәк әйдиз кесилигә гириптар болғанларни давалайдиған мәхсус орунларни қурмиғанлиқини әскәртти.

Google Ниң енгилизчә хәвәр тори қамал қилинди

Хитай һөкүмити өткән һәптидә интернет издәш тор бети һесаблинидиған Google ниң енгилиз тилидики хәвәр торини чәклигән иди. Бу мунасивәт билән баш шитаби париҗздики чеграсиз мухбирлар тәшкилати хитайни қаттиқ әйиблиди. Буниңдин илгири хитай даирлири йәнә мәзкур тор бетидики уйғурлар вә шәрқий түркистанға аит учурларни издәп тепишниму қамал қиливәткән иди.

Хәлқара хәвәрләр

Америка хитайни әйиблимәктә

Өткән пәйшәнбә күни америкиниң хитайдики әлчиханиси 3 хитай ширкити вә бир хитай пуқрасини америкиниң қорал материяллириға мунасивәтлик боюмларни вә техникиларни иранға сатмаслиқ чәклимисигә хилаплиқ қилғанлиқи үчүн америка һөкүмитиниң уларға америка билән сода қилиш һәмдә екиспорт рәсмийити тәләп қилидиған америка маллирини сетивелишни икки йилғичә чәкләш җазаси бәргәнликини билдүрди.

Һазирғичә америка тәрипидин җазаланған хитай ширкити вә пуқраси 28 гә йәткән. Пәйшәнбә күни америка дөләт мәҗлиси авам палатасиниң хәлқара ишлар комитетиниң рәиси хенрй һайд хитайниң америкиниң шималий корейә вә ирандики ядро мәсилисини һәл қилишиға тосқунлуқ қиливатқанлиқини көрситип, бейҗиңни әйиблиди.

Москва далай ламаға виза бәрди

Өткән һәптидә тибәтләрниң диний даһиси далай лама русийә федератсийисигә тәвә қалмақистан җумһурийитини зиярәт қилди. Илгири далай ламаниң бу җумһурийәтни зиярәт қилишиға хитайниң бесими билән йол қоймиған русийә һөкүмитиниң бу қетим далайға виза бериши хитайниң наразилиқини қозғиған. Москваниң бу һәркитини тәһлил қилған анализчилар русийиниң бу қетим хитай билән кари болмастин далайниң қалмақистанни зиярәт қилишиға йол қоюши русийә –хитай мунасивәтлиридә бир өзгиришләрниң бөлүватқанлиқидин дерәк бериши мумкин дәп тәһлил қилмақта.

Чен шүйбян тәйвән асасий қануни һәққидә тохталди

Тәйвән призденти чен шүйбян өткән чаршәнбә күни америкиға капаләт берип, тәйвәнниң асасий қануниға өзгәртиш киргүзүшниң һәргизму тәйвәнниң мустәқиллиқини илгири сүрмәйдиғанлиқини билдүрди.

Бағдадтики партлаш

3-Өктәбир күни ирақниң пайтәхти бағдадтики бир шийә мусулманлириниң мәчитидә вә бир сақчи идариси йенида партлаш йүз берип, аз дегәндә 26 адәм өлгән 19 адәм яридар болған. Күзәткүчиләр буни шийә мусулманлири билән сүнний мусулманлири арисида зиддийәт пәйда қилиш үчүн елип берилған һәркәт болуши мумкин дәп қаримақта. (Үмидвар)