Heptilik xewerler ( 27 - noyabirdin 3- dékabir)Uyghur éli xewerlirixelqara xewerler


2004.12.03

Uyghur éli xewerliri

Qeyser abdurusul shiwitsiyide resim körgezmisi ötküzdi

Chet ellerdiki Uyghurlarning medeniyet pa'aliyetliride yéngiliqlar yüz bermekte. 28-Noyabir küni shiwitsiyide yashawatqan Uyghur ressami hem Uyghur ressamliq sen'iti tetqiqatchisi qeyser abdurusul özining Uyghur hayatigha béghishlighan resimlirining körgezmisini uyushturghan. Murasimning bashlinishigha 200 din artuq adem qatnashqan bolup, qeyser abdurusul ziyaretchilerge Uyghurlarning wetini we ularning tarixiy musapiliri hemde medeniyiti heqqide melumat bergen. Qeyser abdurusul özining bu qétimqi körgezmige qoyghan resimliri heqqide toxtilip, özining yawropa muzéylirida saqliniwatqan ming öy resimlirini qayta köchürüp sizish arqiliq, Uyghur medeniyitining ülgilirini saqlap qélishqa bel baghlighanliqini bildürdi. Bu, mezkur yash ressam qeyserning 11-qétimliq körgezmisi bolup hésablinidiken.

Xitay da'iriliri ma'arip sahesidiki idé'oligiyilik terbiyini kücheytti

Chet ellerdiki Uyghur medeniyet pa'aliyetchiliri özlirining sanining az bolushigha qarimay, tirishchanliq körsitip, Uyghur medeniyitini dunyagha tonushturush üchün herket qiliwatqan bu künlerde Uyghur aptonom rayoni kommunistik partiye komitétining sékritari wang léchü'an ma'arip sahesidiki idi'ologiye xizmitini kücheytishni tekitlidi. 29-Noyabir küni Uyghur aptonom rayoni boyiche uyushturulghan ang we idi'ologiye sahesidiki muqimliq xizmiti yighinida söz qilghan wang léchü'an "ma'arip sahesini ching tutup, yash ösmürlerge qaritilghan idiyiwi terbiyini alahide kücheytish" kéreklikini körsetken.

Xitay hökümiti yéqinqi yillardin buyan ali ma'arip saheside Uyghur tilini ishlitishni toxtitish bilen xitay tilidiki ma'aripni kücheytishni yolgha qoyush arqiliq esirlerdin buyan öz ana tilida shanliq medeniyet yaritip kéliwatqan Uyghurlarning öz tili we medeniyitining istiqbalidin ensirishini téximu kücheytiwetken idi. Küzetküchilerning qarishiche؛ buning bilen qarshiliqlarning künsayin éshiwatqanliqini sezgen xitay da'iriliri ma'arip sahesidiki muqimliqni qoghdash we atalmish idé'ologiye sahesidiki milliy bölgünchilikke qarshi turush herikiti élip barmaqta.

Xitay da'iriliri Uyghur élidiki barliq ali mekteplerde pütünley xitay tilda dersni ötüshni yolgha qoyidu

Xitay hökümet tor betliridiki uchurlardin ashkarilinishiche؛ Uyghur aptonom rayonluq kom partiye komitéti kéler yilidin bashlap, Uyghur élidiki barliq ali mekteplerde derslerni pütünley xitayche oqutushni qarar qilghan. Bu belgilimide peqet az sanliq milletler til –edebiyat dersidin bashqilarning hemmisining xitay tilida ötülidighanliqi körsitilgen. 2002-Yili shinjang uniwérsitétida Uyghur tilida ders ötüsh emeldin qaldurulghan bolup, uchurlargha qarighanda hetta Uyghur til edebiyat kespimu xitay tilida sözlinishi telep qilin'ghan. Emeliyette, shinjang uniwérsitétida Uyghur tilida her qaysi penlerni ötüshning texminen 70 yilliq tarixi bar idi.

Uyghurlar yene eydizning hujumighimu uchrimaqta

1-Dékabir dunya eydiz küni bolup, uchurlargha qarighanda hazir pütün dunya boyiche 45 milyon kishi eydiz mikropi bilen yuqumlan'ghan. Peqet asiya qit`esidila 540 ming adem eydiz késili bilen ölgen. Xitay melumatlirigha qarighanda 1995-yili Uyghur élide tunji eydiz bilen yuqumlan'ghuchi sézilgendin tartip, hazirghiche 10 mingdin artuq adem bu késel bilen yuqumlan'ghan.

Lékin ,eydiz mesilisi mutexessisliri emeliyette bu sanning köp ikenlikini, belki, Uyghur élide eydiz bilen yuqumlan'ghuchilarning sanining 90 ming etrapida ikenlikini otturigha qoymaqta. Xitay uchurlirigha qarighanda eydiz bilen yuqumlan'ghuchilar ichide Uyghurlaning nisbiti yuqiri bolup, buning sewebi her xil tehlil qilinmaqta. Ilgiri ghuljida saqchi bolup ishligen hazir, gollandiyide yashawatqan bextiyar ependi özining eyni waqitta igiligen melumatlirigha tayinip, eydizning sewebliri heqqide toxtulup, xitay hökümitining hazirghiche eydizning aldini élishning ünümlük charisini qollanmighanliqini shuningdek eydiz késilige giriptar bolghanlarni dawalaydighan mexsus orunlarni qurmighanliqini eskertti.

Google Ning én'gilizche xewer tori qamal qilindi

Xitay hökümiti ötken heptide intérnét izdesh tor béti hésablinidighan Google ning én'giliz tilidiki xewer torini chekligen idi. Bu munasiwet bilen bash shitabi parijzdiki chégrasiz muxbirlar teshkilati xitayni qattiq eyiblidi. Buningdin ilgiri xitay da'irliri yene mezkur tor bétidiki Uyghurlar we sherqiy türkistan'gha a'it uchurlarni izdep tépishnimu qamal qiliwetken idi.

Xelqara xewerler

Amérika xitayni eyiblimekte

Ötken peyshenbe küni amérikining xitaydiki elchixanisi 3 xitay shirkiti we bir xitay puqrasini amérikining qoral matériyallirigha munasiwetlik boyumlarni we téxnikilarni iran'gha satmasliq cheklimisige xilapliq qilghanliqi üchün amérika hökümitining ulargha amérika bilen soda qilish hemde ékisport resmiyiti telep qilidighan amérika mallirini sétiwélishni ikki yilghiche cheklesh jazasi bergenlikini bildürdi.

Hazirghiche amérika teripidin jazalan'ghan xitay shirkiti we puqrasi 28 ge yetken. Peyshenbe küni amérika dölet mejlisi awam palatasining xelqara ishlar komitétining re'isi xénry hayd xitayning amérikining shimaliy koréye we irandiki yadro mesilisini hel qilishigha tosqunluq qiliwatqanliqini körsitip, béyjingni eyiblidi.

Moskwa dalay lamagha wiza berdi

Ötken heptide tibetlerning diniy dahisi dalay lama rusiye fédératsiyisige tewe qalmaqistan jumhuriyitini ziyaret qildi. Ilgiri dalay lamaning bu jumhuriyetni ziyaret qilishigha xitayning bésimi bilen yol qoymighan rusiye hökümitining bu qétim dalaygha wiza bérishi xitayning naraziliqini qozghighan. Moskwaning bu herkitini tehlil qilghan analizchilar rusiyining bu qétim xitay bilen kari bolmastin dalayning qalmaqistanni ziyaret qilishigha yol qoyushi rusiye –xitay munasiwetliride bir özgirishlerning bölüwatqanliqidin dérek bérishi mumkin dep tehlil qilmaqta.

Chén shüybyan teywen asasiy qanuni heqqide toxtaldi

Teywen prizdénti chén shüybyan ötken charshenbe küni amérikigha kapalet bérip, teywenning asasiy qanunigha özgertish kirgüzüshning hergizmu teywenning musteqilliqini ilgiri sürmeydighanliqini bildürdi.

Baghdadtiki partlash

3-Öktebir küni iraqning paytexti baghdadtiki bir shiye musulmanlirining mechitide we bir saqchi idarisi yénida partlash yüz bérip, az dégende 26 adem ölgen 19 adem yaridar bolghan. Küzetküchiler buni shiye musulmanliri bilen sünniy musulmanliri arisida ziddiyet peyda qilish üchün élip bérilghan herket bolushi mumkin dep qarimaqta. (Ümidwar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.