Һәптилик хәвәрләр (4-10-май)


2005.06.10

Америка дөләт мәҗлисидә пиланлиқ туғут сиясити һәққидә испат бериш йиғини ечилди

8-Июн күни америка дөләт мәҗлиси хитайдики пиланлиқ туғут сиясити һәққидә испат бериш йиғини ачти. Бу йиғинға атақлиқ уйғур кишилик һоқуқ паалийәтчиси вә уйғурларниң аниси рабийә қадир ханим, америка дөләтлик демократийини тәрәққи қилдуруш фондиниң рәиси карл гершман, хәлқара кәчүрүм тәшкилати америка бөлүминиң башлиқи т. Кумар қатарлиқ әрбаблар һәмдә хитайниң пиланлиқ туғут мәсилилирини тәтқиқ қилидиған алимлар қатнашти.

Рабийә қадир ханим хитай һөкүмитиниң уйғурларға қаратқан пиланлиқ туғут сиясити вә униң уйғур хәлқиғә кәлтүргән апәтлири һәққидә мәхсус доклат бәрди.

У йәнә, хитай һөкүмитиниң уйғур елидә йүргүзүватқан пиланлиқ туғут сияситиниң кишилик һоқуққа қилиниватқан таҗавуз икәнликини оттуриға қоюш билән америка һөкүмитидин вә хәлқара җәмийәттин мәзкур мәсилигә көңүл бөлүп, хитай һөкүмитигә бесим ишлитишни тәләп қилди.

Бу йиғинда йәнә хитайниң пиланлиқ туғут сияситини әмәлгә ашуруш йолида қоллиниватқан түрлүк җазалаш тәдбирлири тәнқид қилинған.

Хитай тәклимаканни кесип өтидиған йеңи йол ясимақчи

Хитай һөкүмити уйғур елидики ақсу вилайити тәвәсидики аралдин , хотәнгә тутишидиған тәклимаканни кесип өтидиған йәнә бир йол ясашни пиланлиған.

Бу йеңи йолниң омумий узунлуқи 424 километирдин артуқ болуп, мәзкур йол қурулуш хитай қораллиқ күчлири тәрипидин ясилидикән.

Америка бирләшмә агентлиқиниң учуриға қариғанда хитай даирилириниң бу йолни ясишидики асаслиқ мәқсиди, уйғурларниң қаршилиқ паалийәтлириниң алдини үнүмлүк елиш вә чәт-яқа җайларға йошурунувалған уйғур мустәқилчилирини бәрбат қилиш икән.

Уйғур көзәткүчилириниң қаришичә, хитайниң бундақ йолларни ясишидики йәнә бир мәқсиди, хитайлар аз санлиқни, уйғурлар мутләқ көп санлиқни игиләйдиған тарим-тәкиламакан вадисиға хитай көчмәнлирини техиму көп елип чиқип, бу җайларни хитайлаштуруш, шу арқилиқ уйғурларниң мустәқил болушиниң алдини елиштин ибарәт.

Уйғур елидә қуш зукуми пәйда болди

Хитай ахбарат торлири пәйшәнбә күни уйғур елиниң чөчәк шәһири әтрапидики бир ғаз фермисида қуш зукуми вирусиниң пәйда болғанлиқини елан қилди.

Хәвәрләргә қариғанда мәзкур җайда қуш зукуми билән юқумланған ғазларниң сани 1500 әтрапида болуп, униң 400 өлгән.

Хәвәрдә көрситилишичә, һазирчә мәзкур кесәллик техи адәмләрдә көрүлмигән икән. Әмма, ениқлинишларға асасланғанда бу хәвәр техи пәйшәнбә күнигичә, уйғурчә, хитайчә мәтбуатларда елан қилинмиғанлиқи түпәйлидин адәмләр буниңдин хәвәрсиз қалған.

Қисқичә хәлқара хәвәрләр

Америка дөләт мәҗлиси әзалири хитайдин хәлқ пулиниң алмаштуруш қиммитини тәңшәшни тәләп қилди. Америка президенти җорҗи буш хитай һөкүмитиниң тез арида хәлқ пулиниң алмаштуруш қиммитини ислаһ қилишини үмид қилидиғанлиқини билдүрди.

Чаршәнбә күни өзбекистанниң сәмәрқәнд областида намайиш йүз бәрди. Бу намайишқа 600 дин артуқ адәм иштирак қилған болуп, бу әндиҗан вәқәсидин кейинки йәнә бир қетимлиқ чоң көләмлик намайиш болуп һесаблинидикән. Намайишчи амма сиясий өктичиләрни қоюп беришни тәләп қилған.

Хәвәрләргә қариғанда хәлқара инсан һоқуқини көзитиш тәшкилатиму әндиҗан вәқәси һәққидә доклат елан қилған. Бирақ, кәримоп, йәнила хәлқара җәмийәтниң әндиҗан вәқәси һәққидә тәкшүрүш елип бериш тәлипини рәт қилмақта.

Өзини демократик һөкүмәт дәп елан қилған қирғизистан йеңи һөкүмити әндиҗан вәқәсидә қриғизистанға қечип келип сияси панаһлиқ тилигән бир қанчә мусапирни өзбекистан ға қайтуруп бәргәнлики үчүн хәлқара җәмийәтниң қаттиқ тәнқидигә учриған.

Америка дөләт мудапиә министири доналд рамсфиәлд сингапорда өткүзүлгән асия бихәтәрлики йиғинида хитайниң әмәлийәттә сәрп қиливатқан һәрбий хираҗитиниң улар етирап қилған санлиқ мәлуматтин көп үстүн икәнликини оттуриға қойди. У йәнә хитайниң һәрбий тәрәққиятиниң тез ешишиниң асия-тинч окян райониниң һәрбий һазирлиқ тәңпуңлуқиға тәһдид болидиғанлиқини ейтти. Нөвәттә, америка хитайниң һәрбий хираҗәтлирини ашуруватқанлиқини тәнқид қилмақта.(Үмидвар)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.