Heptilik xewerler(8-15- iyul )

Uyghur siyasiy pa'aliyetchisi sabit abduraxman alemdin ötti

Uyghuristan azadliq teshkilatining qurghuchiliri we rehberliridin shuningdek Uyghurlarning chet'ellerdiki siyasiy dewa pa'aliyetlirining péshiwaliridin biri, tarixchi, sabit abduraxman ependi 14-iyul küni qazaqistanning almuta shehiride wapat boldi. . Merhum sabit abduraxman 1928-yili qazaqistanda tughulghan bolup,30-yillarda ata-anisi bilen birge ghuljigha köchüp kelgen. 1944-Yili milliy azadliq inqilabqa ishtirak qilip, ghéni baturgha katip bolghan hemde ottura yölünüsh frontida turghan. 1948-Yili qoshun ichide "yash sherqiy türkistanchilar" namida mexpiy teshkilat qurup, düshmen'ge hujum qozghash teshwiqati élip barghan.

Sabit abduraxman taki 80-yillarghiche bolghan ariliqta uzun yillar xitay türmiside yatqan .Qazaqistan'gha köchüp chiqqandin kéyin, siyasiy pa'aliyetlerge aktip ishtirak qilip, ilgiri kéyin Uyghuristan azadliq teshkilatining mu'awin re'isi we re'isilik wezipilirini ötügen.

U bir tereptin siyasiy pa'aliyetler bilen shughullansa, yene bir tereptin edebiy ijadiyet we tarix tetqiqatliri bilenmu meshghul bolup, ilgiri kéyin shé'irlar toplimi we bir qanche brashurilirini hem kitabini neshir qildurghan.

Merhum sabit abduraxmanning tarixi eserliri ichide wekil xaraktérliqliri ," rehbirimiz exmetjan qasimi", " sherqiy türkistan inqilabi toghrisida" qatarliqlar bolup, u yene "Uyghurlarning heqiqi tarixi" namliq chong hejimlik kitabini neshirge teyyarlighan bolsimu, biraq, téxi neshridin chiqirishqa muweppeq bolalmighan.

Sabit abduraxmanning bu eserlerdiki idiyisi milletperwerlik we wetenperwerlik bilen tolghan bolup, mu'eyyen tarixiy menbelik paydilinish qimmitige ige.

Rabiye qadir 2005-yilliq démokratiye mukapatini tarqitish yighinigha ishtirak qildi

14-Iyul küni amérika démokratiyini ilgiri sürüsh fondi jemiyiti 2005-yilliq démokratiye mukapatini üch neper afghanistanliq démokratiye pa'aliyetchisige berdi. Amérika dölet mejlisi, kéngesh palatasining ezaliri shuningdek sabiq prézidént bil klintonning repiqisi xilari klinton xanim qatarliq meshhur erbablar qatnashqan mezkur murasimda Uyghurlarning anisi rabiye qadir xanimgha alahide ehmiyet bérilgen. Amérika démokratiyini ilgiri sürüsh fondining bashliqi karl gréshman ependi söz qilip, rabiye qadir xanimni tonushturup," kishilik hoquq pa'aliyetchisi rabiye qadir xanimning xitay türmisidin qutulup, arimizda biz bilen birge bolush kishini tolimu xoshal qilidu" dédi.

Xitay bilen qazaqistan hemkarliq komitéti astanada yighin achti

Xitay –qazaqistan hemkarliq komitéti 2-qétimliq yighinini peyshenbe küni qazaqistanning paytexti astanada ötküzdi. Bu yighinda ikki terepning her sahediki hemkarliqlirigha yuqiri baha bérildi. Bu komitét yene buningdin kéyin ikki döletning soda-iqtisad, qatnash, maliye, énérgiye we bashqa sahelerdiki hemkarliqlirini téximu küchétiyshke pütüshkendin sirt yene üch xil küchlerge qarshi küreshni téximu kücheytishni teshebbus qildi.

Xewerlerge qarighanda xitay bilen qazaqistan izchil türde Uyghur musteqilliq herikitige qarshi turushni dawamlashturup kelmekte. Üch xil küchlerge qarshi turush nami bilen élip bérilghan bu hemkarliq netijiside qazaqistandiki Uyghurlarning siyasiy pa'aliyetliri cheklenmekte hem zerbilerge uchrimaqta.

Rusiye herbiy bazisidiki esker sanini köpeytmekchi

Shangxey hemkarliq teshkilatining yighinida amérikining ottura asiyadiki bazilirini taqashning waqtini belgileshni telep qilghan shangxey teshkilatigha eza rusiye özining qirghizistandiki herbiy bazisidiki eskerlirining sanini téximu ashuridighanliqini élan qildi. Bishkektiki kant bazisida rusiyining melum sandiki ayroplanliri bar bolup, esker sani we ayroplanlarning yene bir hesse köpeytilidighanliqi bildürülmekte.

Rusiye bilen Uyghur éli arisida tash yol qatnishi yolgha qoyulmaqchi

Xitay da'irilirining ashkarilishiche rusiye fédératsiyisi bilen Uyghur éli arisidiki 55 kilométirliq chégra liniyiside qatnash yolgha qoyulush pilanlan'ghan bolup, bu éghiz altay wilayitining shimalidiki qanas köli boyigha toghra kélidiken. Eger bu tash yol qatnishi bashlansa rusiyige tewe türkiy altay jumhuriyiti bilen Uyghur élining ürümchi ariliqida biwaste qatnash mumkin bolup, bu arqiliq sibiriye rayoni bilen soda munasiwetliri qoyuqlishidiken. Sibiriye rayonida Uyghurlar bilen qérindash tuwa, altay, xakas we yaqut qatarliq milletler bar bolup, ularning sani az bolushigha qarimay, milliy jumhuriyet hoquqlirigha ériship, özlirining prézidénti, asasiy qanuni we dölet bayriqi shuningdek bashqa döletchlik sistémilirini meydan'gha keltürgen idi.

Londondiki partlashqa munasiwetlik uchurlar

En'giliye hökümitining ashkarilishiche, ötken heptide londonda sadir bolghan partlashlarni keltürüp chiqarghan dep qaralghan töt kishining üchi neq meydanda ölgen. 4-Kishining partlash jeryanida ölgen-ölmigenliki heqqide éniq uchur yoq iken. Tekshürüshlerge qarighanda özini öltürüwélish xaraktérliq bu hujumni élip barghuchilarning hemmisi 19 yashtin 30 yashqiche bolghan yashlar iken. Xewerlerge qarighanda bu weqening el –qa'ide bilen baghlinishliqi barliqi ilgiri sürülmekte.

Yawropa itti'aqi xitayni insan hoquqini yaxshilashqa chaqirdi.

Xitayni ziyaret qilghan yawropa komitétining re'isi jose mannu'al baroso ependi xitay bash minisitiri wén jyabaw, dölet re'isi xu jintaw bilen körüshüp, xitayni insan hoquqini yaxshilashqa dewet qildi hemde insan hoquqining yaxshilanmighiche, yawropa ittipaqining xitaygha qaratqan qoral émbagosini bikar qilmaydighanliqini shuningdek xitayning özliri qol qoyghan xelqaraliq insan hoquqi, siyasiy hoquq ehdinamilirige ré'aye qilishining lazimliqini tekitlidi. U yene xitayni siyasiy islahat élip bérishqa chaqirdi. (Ümidwar)