Heptilik xewerler (27-awghust-2-séntebir)

Xitay da'iriliri rabiye qadir xanimgha qaritilghan hujumning da'irisini kéngeytti

Uyghur aptonom rayoni qurulghanliqining 50 yilliqi munasiwiti bilen béyjingda ötküzülgen muxbirlarni kütüwélish yighinida wang léchüen rabiye qadir xanimni chet'eldiki atalmish térrorchiliq teshkilatliri bilen arilashqan we térrorluq pa'aliyiti uyushturmaqchi bolghan dep eyibligendin kéyin, xelq'ara metbu'atlarda wangléchü'enning bu bildürüshi heqqide türlük inkaslar peyda boldi hemde xitay da'irilirining bu xil bildürüshining asassiz ikenliki, ularning emeliyette rabiye qadirning yéqindin buyan xelq'arada élip bériwatqan Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetlirining janliniwatqanliqidin endishe qiliwatqanliqi körsitildi. Bu munasiwet bilen yene dunya Uyghur qurultiyi, amérika Uyghurliri birleshmisi qatarliq teshkilatlar inkas qayturup, xitay da'irilirining bu qilmishini eyiplidi.

Uyghurlarning meniwi anisi dégen namgha sazawer bolghan rabiye qadir xanimmu wang léchüen'ge öz naraziliqini bildürüp, uni heqiqi térrorchi dep körsetti hemde uning oghulliri we kélinlirining ismi-jismigha layiq baj oghriliri bolush bilen Uyghur élidiki xelqning qénini shorawatqanliqini körsetken idi.

Xewerlerge qarighanda xitay baj ishliri da'iriliri yene "eqide" shirkitining baj ehwali heqqide tekshürüsh élip bérip, rabiye qadirgha tewe bu shirkettin mesile izdep tépishqa urun'ghan. Bashqa éniq uchurlargha qarighanda yene ürümchidiki rabiye qadir soda sariyini we eqide shirkitini nazaret qilish üchün nen'gü'en saqchixanisi terkibide " rabiye qadir ishxanisi" tesis qilghan. Munasiwetlik kishilerning inkas qilishiche, nen'gü'en saqchixanisi emeliyette bashtin –axiri Uyghurlarning pa'aliyetlirini közitidighan we qamal qilidighan ashkara we mexpiy pa'aliyet merkizi bolup kelgen idi.

Rabiye qadir a'ilisi wang léchüenning rabiye qadirni baj oghrilighan dep eyiblishining pütünley oydurma we töhmet ikenlikini, rabiye qadir we uning shirkitining bashtin tartip bajni waqtida tapshurup kelgenlikini ilgiri sürdi.

Wang léchüenning bu qétimqi bildürüshi we rabiye qadirgha qilin'ghan töhmet emeliyette Uyghur mesilisining xelq'ara metbu'atlarda yenimu köplep körülüshige seweb boldi.

Sabiq amérika prézidénti bil klinton 8-séntebirde ürümchide bolidu

Éniq uchurlargha asaslan'ghanda amérikining sabiq prézidénti bil klinton 8-séntebir küni ürümchide ziyarette bolidu hemde 9-séntebir küni xa'uling xelq'ara körzgezme merkizide" xitayning gherbiy rayoni xelq'ara iqtisadiy aliy yighini"gha ishtirak qilip, " yipek yoli we dunya iqtisadi birliki" dégen témida nutuq sözleydu.

Sabiq amérika prézidéntining ürümchi sepiri xelq'ara jemiyetning diqqitini qozghimaqta, siyasiy közetküchiler bu seperning emeliyette Uyghur élining gherb-sherq iqtisadiy we siyasiy munasiwetliridiki ornining neqeder muhim istratégiyilik ehmiyetke ige ikenlikini körsitidighanliqini otturigha qoymaqta.

Uyghur élide térrorchiliqqa qarshi manéwir ötküzüldi

Xitayning Uyghur élidiki qoralliq saqchi bash qisimining alahide etriti seyshenbe küni térrorchiliqqa qarshi herbiy manéwir ötküzgen. Xitayning "shinjang géziti "saqchi qoshunlirining bu qétimqi herbiy manéwirda atalmish dölet ichi we sirtidiki térrorchilarni perezdiki düshmen qilip, ularning melum türmige qoralliq hujum qilishi we binadiki kishlerni görüge éliwélishqa urunushini tarmar qilishi qatarliq meshiqlerni élip barghanliqini bayan qilghan. Xitay da'iriliri hazir Uyghur aptonom rayonining 50 yilliqi munasiwiti bilen türlük qamal qilish, zerbe bérish heriketlirini uyushturghan bolup, ular murasim jeryanida Uyghur musteqilchilirining keng kölemlik heriketlirining yüz bérip qélishidin endishe qilmaqta iken.

Amérikidiki éghir weqeler

" Katirina" dep atalghan déngiz dolquni amérikining méksika qoltuqidiki rayonlargha hujum qilghandin kéyin mississippi shtatida éghir ölüm-yétim weqeliri kélip chiqti. Qudretlik quyun yene amérikining luyzana, alabama shitatlirighimu keng kölemlik buzghunchiliqlarni élip keldi. Bu amérika tarixidiki zor paji'elik tebi'et hadisiliridin bolup hésablinidu.

Baghdadta mingdin artuq kishi qaza qildi

Iraq hökümitining bildürüshiche, térrorluq hujumi heqqide xata uchur taralghandin kéyin ötken charshenbe küni baghdattiki bir köwrükte shi'e musulmanliri arisida alaqzadilik yüz bérip, qista-qistangchiliqta 1000 din artuq kishi qaza qildi.

B d t kishilk hoquq komissari xitay bilen islahat kélishimi tüzdi

Xitay hökümiti charshenbe küni béyjingda b d t kishilik hoquq komitétining aliy komissari bilen" xelq'ara puqralar hoquqi we siyasiy hoquq ehdinamisi"gha asasen xitay qanun sistémisida islahat élip bérishi heqqide kélishim tüzdi. Bu kélishim boyiche, b d t kishilik hoquq komitéti xitayning türme jazasi ornigha bashqiche usullarni qollinish, jinayi ishlar qanuni, adwokatlar qanuni we alaqidar qanun –belgilimilerni özgertishke yardem béridiken. Ottura-bashlan'ghuch we uniwérsitétlarda kishilik hoquq dersi tesis qilish, ammiwi mulazimet orunlirida terbiyilesh kurslirini échish we bashqila élip bérilishi kérek iken.

Xitay bu xelq'araliq ehdinamige eslide buningdin bir qanche yil ilgiri qol qoyghan idi .Emma u, hazirghiche özi qol qoyghan bu ehdinamini emeliyleshtürmey kelgen idi.(Ümidwar)