Heptilik xewerler (26-noyabir-2-dékabir)
2005.12.02
Rabiye qadir birleshken döletler teshkilati kofi annan'gha ochuq xet ewetti
Birleshken döletler teshkilatining bash katipi kofi annan ependining xitay ziyariti harpisida shitabi washin'gton'gha jaylashqan xelq'ara Uyghur kishilik hoquq we démokratiye fondi jemiyitining prézidénti rabiye qadir xanim kofi annan'gha ochuq xet ewetip, unidin xitay rehberliri bilen körüshkende Uyghurlarning kishilik hoquqlirining depsende qiliniwatqanliq mesilisini otturigha qoyushni telep qildi. Rabiye qadir xanim xétide yene kofi annanning xitayning Uyghur siyasiy jinayetchilirige qaratqan ölüm jazasini bikar qilish, Uyghurlarning diniy étiqad erkinlikini hörmet qilish, pilanliq tughutni bikar qilish, Uyghur tili we medeniyitining tereqqiyatigha yol qoyush we bashqa bir qatar mesililer boyiche xitay rehberliri bilen sözlishishini ümid qilidighanliqini otturigha qoydi. Biraq, jüme küni kofi annanning ziyaritining emeldin qaldurulghanliqi heqqide xewer tarqaldi.
Uyghurlar heqqidiki maqalilar
Bu heptide xelq'ara metbu'atlarda Uyghurlar heqqide bir qatar maqalilar élan qilindi, buning ichide wekil xaraktérliqi gérmaniyide neshir qilinidighan ataqliq " eynek" zhurnilida rabiye qadir xanim we Uyghurlar heqqide élan qilin'ghan maqale bolup, mezkur maqalide rabiye qadir xanimning öz millitining kishilik we siyasiy hoquqlirini qoghdash pa'aliyetliri shuningdek rabiye qadir xanim amérikigha kelgendin kéyin, xitayning uning a'ilisige bésim ishletkenliki hem bashqa mesililer otturigha qoyulghan.
Bu maqalidin bashqa yene gherb dunyasigha tonulghan "iqtisadshunas"zhornilida élan qilin'ghan Uyghurlar heqqidiki maqale bolup, buningda xitayning gherbni échish siyasitining xitay hökümiti we xitaylar üchün menpe'et élip kéliwatqanliqi, Uyghurlarning türlük qattiq siyasiy we iqtisadiy bésim astida yashawatqanliqi, xitayning uyghu rayonini özining néfit-énérgiye bazisigha aylandurushqa urunuwatqanliqi sözlen'gen.
Uyghur rayoni xitay boyiche qush zukimi éghir jay bolup hésablinidu
Qush zukimi bu yil kirgendin buyan xitay boyiche 30 jayda bayqalghan bolup, xitay boyiche qush zukimi wirusi sézilgen jaylarning üchtin bir qisimi Uyghur élige jaylashqan. Nöwette, mezkur wirus Uyghur élide künsayin kéngeymekte. Xitay da'iriliri hazir xoten, poskam, ürümchining tengritagh rayoni, ürümchi nahiyisi, michu'an, dawanching, pichan, turpanning yar yézisi hem künes qatarliq jaylarda bu xil késelning bayqalghanliqini élan qilghan bolsimu, emma mezkur késellikning téxi ademlerge yuqmighanliqini eskertti.
B d t ning ten jazasini tekshürüsh emeldari Uyghur élide
B d t ning ten jazasini tekshürürush ishliri boyiche alahide emeldari nowak béyjing we tibet aptonom rayonidiki pa'aliyetlirini axirlashturup bolup, ötken düshenbidin étibaren Uyghur diyarida tekshürüsh élip barghan.
Xelq'araliq insan hoquqi teshkilatliri Uyghur rayonini xitay boyiche eng dehshetlik türmiler we emgek bilen özgertish lagérliri jaylashqan rayon dep hésablighan bolup, xitay hökümiti ilgiri b d t ning tekshürüsh telipini ret qilghan idi. Fransiye axbarat agéntliqining xewer bérishiche, xitayning bu rayondiki türmiliride milliy bölgünchilik bilen eyiblen'gen Uyghurlar éghir ten jazalirigha we qiyin-qistaqlargha uchrimaqta.
Xewerlerdin qarighanda nowak tekshürüshini axirlashturghandin kéyin ,xitaydiki türmiler hem ten jazasi bérish ehwali heqqide mexsus doklat élan qilishi mumkin iken. Emma, nowak ependi tekshürüshni axirlashturup bolghandin kéyin, béyjingda xitaydiki ten jazasi bérish ehwalining heqiqeten éghir ikenlikini, xitayning bu sahediki mesililirining murekkeplikini bildürgen.
Songxu'ajang deryasining bulghunishidin kélip chiqqan jiddiylikler
Xitayning sherqiy shimalidiki bir ximiyilik zawutning partlap kétip, zeherlik maddilarning song xu'ajang deryasigha kirip kétishi bilen xitay hem rusiye puqralirida jiddiylikler künsayin kücheymekte. Rusiyining xabarowsk shehiri song xu'ajang deryasidin éqip kéliwatqan zeherlik maddining amur deryasigha quyulushi bilen kélip chiqishi mumkin bolghan aqiwetlerdin endishe qilip, ahalilarning ichimlik süyini bir mezgil toxtitishni qarar qilghan. Rak késili peyda qilidu dep qaralghan mezkur zeherlik maddining tesiridin kélip chiqqan bulghunush apiti rusiyiliklerning xitaygha bolghan naraziliqlirini kücheytiwetken bolup, xitay hökümiti rusiyidin bu mesile munasiwiti bilen epu sorighan. Xitay hökümiti hetta döletlik muhit qoghdash idarisining bashliqini wezipisidin qalduriwetken.
Rusiyilikler bulghan'ghan amur deryasining béliqini üch yilghiche istimal qilishning ziyanliq ikenlikini otturigha qoyushmaqta.
Dunya eydiz küni
12-Ayning 1-küni dunya eydiz küni bolup, bu munasiwet bilen dunya yüzide omumiy yüzlük eydizge qarshi teshwiqat pa'aliyetliri élip bérildi. Birleshken döletler teshkilatining eydiz késilige qarshi turush idarisining mes'uli pitér po'intning bildürüshiche, 2005-yili dunya miqyasida eydiz késilige giriptar bolghanlarning sani 40 milyon 300 mingdin ashqan.
Xewerlerdin qarighanda, xitay eydiz késili téz kéngiyiwatqan dölet bolup, Uyghur éli xitay boyiche aldinqi orunda turidiken.
Bush iraqtin qoshun chékindürmeydu
Amérika prézidénti jorji bush charshenbe küni amérikining maryland shitatining annapolis shehiridiki déngiz armiye akadémiyiside nutuq sözlep, iraqtin qoshun chékindürüsh waqit jedwilini tüzüshke reddiye bérip, hazir qoshun chékindürmeydighanliqini, emma melum derijide qisqartish élip bérishi mumkinlikini hetta éhtiyaj bolghanda esker sanini köpeytishi lazimliqini körsetti.
Ukra'iniyede rusiyige qarshi démokratlarning yighini boldi
Ukra'iniye hökümitining teshkillishi bilen sabiq sowét ittipaqidin chiqip ketken baltiq déngizi boyidiki, litwa, latwiye we estoniye, kespiy déngizi boyidiki gruziye shuningdek yene moldawiye hem polsha qatarliq memliketlerning wekilliri kiyéw shehirige jem bolup, xelq'araliq démokratik hemkarliq qurush mesililirini muzakire qildi.
Démokratik inqilabning ghelibisidin kéyin hakimiyetni igiligen ukra'iniye prézidénti wiktor yushénkoning sahipxanliqidiki mezkur yighinning közetküchiler teripidin yuqirida ismi atalghan sabiq sowét ittipaqi jumhuriyetliri yeni bügünki musteqil döletlerning rusiyining tesiri astidin üzül-késil qutulushigha bésilghan qedimi bolup qélishi ilgiri sürülmekte. (Ümidwar)