Heptilik xewerler (8 – 14 – iyul)

Yawropa parlaméntida ötküzülgen xitayning diniy erkinlikige a'it yighinda rabiye qadir perzentliri mesilisi tilgha élindi

12‏-Iyul charshenbe küni yawropa parlaméntida xitayning diniy erkinlik ehwali heqqide yighin ötküzülgen.

Yighin'gha közetküchi süpitide qatnashqan bir qisim kishilik hoquq teshkilatliri xitaydiki xristi'anlar, tibetler, musulmanlar we falun'gongchilarning uchrawatqan ziyankeshliklirini otturigha qoyghan. Yighinda Uyghurlar mesilisi boyiche rabiye qadir perzentlirining qolgha élinish weqesimu körsitildi. Gérmaniyidiki dunya Uyghur qurultiyining bash katipi dolqun eysaning bildürüshiche, yawropa parlaménti bilen xitay hökümet wekillirining kishilik hoquq söhbiti, mushu yighinda otturigha qoyulghan pikirlerge asasen élip bérilidu.

Xitay rabiye qadirning 2 oghlini resmiy eyiblep, yéqinda sot qilmaqchi

Amérika Uyghur birleshmisi kishilik hoquq programmisining bildürüshiche, rabiye qadir perzentliridin qahar abduréhim we alim abduréhimlarning sotlinidighanliqi élan qilin'ghan.

42 Yashliq qahar abduréhim we 31 yashliq alim abduréhim her ikkilisi bajdin qéchish bilen eyiblen'gen. Alim abduréyim yene "döletni parchilashqa urunush" bilenmu eyiblen'gen. Téxi buning aldidila alim abduréhim xitayning qiyin-qistaqqa élishi bilen mejburiy iqrar qildurulghan. Rabiye qadir xanim xitayni démokratiye yoligha méngip, bigunah tutqunlarni qoyup bérishqa chaqirdi.

Gérmaniyide siyasiy panahliq telipi ret qilin'ghan bir Uyghur xitaygha qayturuldi

Istansimizning igilishiche, 13 ‏- iyul küni, muxtar tiliwaldi isimlik bir Uyghur yash gérmaniyidin xitaygha qayturulghan. Melum bolushiche, muxtar tiliwaldi, 1998 ‏- yili gérmaniyige kélip shundin étibaren gérmaniyining méynéz (Meinz) shehiride yashighan.

Gérmaniyidiki ixtiyari muxbirimizning bildürüshiche, muxtar tiliwaldi, özining siyasiy salahiyitige gérmaniye da'irilirini ishendürelmigen, uning panahliq telipi 2001 ‏- yili axirqi qétim ret qilin'ghandin béri, u gérmaniyide qanuniy salahiyetsiz yashashqa mejbur bolghan. Bundin üch hepte ilgiri, gérmaniye saqchiliri muxtar tiliwaldini tutup, uni xitaygha kétishni ret qilghanliq we hazirgha qeder nopussiz yashighanliq gunahi üchün türmige solighan.

Muxtar tiliwaldi 13 ‏- iyul küni gérmaniye waqti sa'et 12 de ikki gérman saqchisining nazariti astida ayropilan bilen béyjinggha yolgha sélin'ghan. Dunya Uyghur qurultiyi mexsus adwokat tutup, uni xitaygha ewetmeslikke heriket qilghan bolsimu, lékin ünümge érishelmigen. Chünki, muxter tiliwaldi gérmaniyige kelgendin buyan héchqandaq siyasiy pa'aliyetlerge qatnashmighanliqi üchün gérmaniye da'iriliri uning xitayda xewpke uchrimaydighanliqini bildürgen iken.

Qirghizistan amérika bazisining dawamliq turushigha qoshuldi

Qirghizistan bilen amérika arisidiki, amérikining manas herbiy bazisining möhliti we kira heqqi mesilisige a'it söhbet axirlashti. Netijide, bishkek da'iriliri bu bazining dawamliq turushigha qoshulidighanliqini bildürdi. Amérika terep bazining ishlitish we muhit asrash heqqi boyiche 150 milyon dollar bérishke qoshuldi.

Ötken yili xitay we rusiyining bashlamchiliqidiki shangxey hemkarliq teshkilati amérika bazisining ottura asiyadin chiqip kétishini telep qilghandin kéyin özbékistandiki amérika herbiy bazisi taqalghan idi.

Shamil basayéw öltürüldi

10-Iyul küni chéchen qarshiliq körsetküchi küchliri teripidin qurulghan " chéchen ichkiriye jumhuriyiti" ning bashliqliridin biri " kawkaziye börisi" dégen leqem bilen dang chiqarghan shamil basayéw rusiyining in'gushitiye jumhuriyiti teweside öltürüldi.

Rusiye da'iriliri teripidin "birinchi nomurluq térrorchi" dep qarilip, uning béshi üchün 10 milyon dollar bérish élan qilin'ghan shamil basayéwning ölüm xewiri birdinla rusiye we xelq'ara metbu'atlarning eng muhim xewer témisigha aylinish bilen bir waqitta yene basayéwning ölümi bilen chéchenlerning qarshiliq heriketliri üzül-késil axirlashtimu dégen so'al rusiye-chéchiniye mesililiri közetküchilirining diqqet neziridin orun aldi. Köpinche közetküchiler basayéwning ölümi bilen chéchenlerning qarshiliqlirining axirlashmaydighanliqini bildürüshmekte.

Rusiye metbu'atliridiki uchurlarda basayéwning bomba qachilan'ghan "kamaz" markiliq yük mashinining yénida kétiwatqanda tesadipiy sewebler tüpeylidin yük mashinisidiki bombilarning partlap kétishi netijiside ölgenliki, qandaqtur bu rusiye bixeterlik qisimlirining qilghan ishi emesliki heqqidiki melumatlarmu peyda bolghan.

Shamil basayéw weqesige a'it uchurlarning biride rusiye bixeterlik qisimlirining shamil basayéwning qol téléfonda sözlishiwatqan peytide téléfon signali arqiliq uning jaylashqan ornini biliwélip, bashqurulidighan rakéta arqiliq uni partlitip öltürgenliki éytilghan. 1996-Yili, chéchenlerning prézidénti jewher dudayéwmu ene shundaq usulda rusiye armiyisi teripidin öltürülgen idi.

Rusiye prézidénti wladimir putin shamil basayéwning ölüm xewirini anglighandin kéyin bu qétimqi herbiy heriketke qatnashqanlarni tebriklesh bilen birge ularni teqdirleydighanliqini eskertken.

Bombaydiki partlashta ölgenlerning sani 200 ge yetti

Hindistanning bombay shehiride seyshenbe küni yüz bergen poyizdiki partlash weqeside ölgenlerning sani hazir 200 ge yetti. Shu sewebtin hindistan da'iriliri hazir bombay we paytext yéngi déhlining bixeterlik ishlirini alahide chingitti.

Hindistan da'iriliri bombay shehiridiki poyiz istansilirida bir waqitta dégüdekla 7 qétim partlash körülüp, poyiz qatnash sistimisini palech haletke chüshüp qoyghanliqini bildürdi. Shundaqla hökümet da'iriliri bu weqe keshmirdiki musulman pida'iyiliri teripidin sadir qilin'ghan bolushi mumkin dep qaridi.

Amérika da'iriliri bu térrorluq heriketni eyiblesh bilen birge, hindistan'gha yardem qilishni xalaydighanliqini bildürdi. Pakistan terepmu bu weqeni eyiblep, uni " rezil térrorluq heriket" dep süpetlidi.

Amérika gu'entanamo mesiliside jenwe kélishimige ri'aye qilidu

Amérika aliy soti yéqinda, prézidént bush teripidin térror gumandarlirini sotlash üchün qurulghan herbiy sotni, qanunsiz dep jakarlap, prézidént bushning bundaq sot qurush salahiyiti yoq ikenliki toghrisida höküm chiqarghan. Aliy sot bu toghridiki qararida shundaqla gu'entanamodiki mehbuslargha jenwe kélishimining ramkisi ichide mu'amile qilinishi kéreklikini tekitligen idi.

Xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri, gherb döletliri we amérikidiki démokratik partiye rehberliri, aliy sotning bu qararini qizghin qarshi aldighanliqini bildürüshti.

Seyshenbe küni amérika mudapi'e ministirliqi bir oqturush chüshürüp, gu'entanamodiki mehbuslar we dunyaning her qaysi jaylirida amérika herbiy qisimliri teripidin tutup turuluwatqan mehbuslargha jenwe kélishimi boyiche mu'amile qilinidighanliqini bildürdi.

Guyyangda nechche yüz kishi saqchilar bilen toqunushti

Xitayning guyjo ölkisining guyyang shehiride saqchilarning bir kishini urghanliqi sewebidin saqchilar bilen toqunush yüz bergen. Fransiye axbarat agéntliqining melum qilishiche, topilang düshenbe küni yüz bergen bolup, topilanggha 300 dek kishi qatnashqan hemde ularning köpünchisi déhqanlar we köchmen ishchilar iken.

Ikki terep otturisidiki toqunushta bir qisim kishiler saqchilar teripidin urup yarilandurulghan hemde nechchisi qolgha élin'ghan. Xitayda yéqinqi yillardin buyan mushuninggha oxshash xelq arisidiki naraziliq namayishliri köp körülgen bolup, melumatlargha qarighanda, ötken bir yilning ichidila xitayda 87000 qétim xelq qarshiliq herikiti yüz bergen.

Ottura sherq weziyiti jiddiyleshmekte

Isra'iliye qoshunliri peyshenbe küni liwandiki nishanlargha hawa, quruqluq we déngizdin hujum qozghap, az dégende 50 din artuq ademning ölümini keltürüp chiqarghan, béyrut ayrodromimu bombardiman qilinishqa uchrighan. Buningdiki sewep, aldinqi heptide liwandiki hizbulla qoralliq guruppilirining isra'iliye qoshunlirigha hujum qozghap, sekkiz isra'iliye eskirini öltürgenliki we ikki nepirini qolgha alghanliqi iken, uningdin kéyin hizbulla qoshunlirimu isra'iliye terepke rakéta atqan.

Peyshenbe küni isra'iliye ayropilanliri ghezzediki pelestin hökümitining tashqi ishlar ministirliqini bombardiman qilghan. Nöwette, ottura sherq weziyiti qaytidin jiddiy haletke ötken bolup, xelq'ara jemiyet ottura sherqte keng kölemlik bir urushning partlap qélishidin ensirimekte.(Ümidwar)