Һәптилик хәвәрләр (5 – 11 – ноябир)

Рабийә қадир норвигийә зияритини ғәлибилик ахирлаштурди

Уйғур миллий һәрикитиниң рәһбири рабийә қадир ханим норвигийидики зияритини ахирлаштуруп, өткән сәйшәнбә күни америкиға қайтти. Рабийә қадир ханимниң 28 - өктәбир күни башланған бу сәпири асаслиқи рафто фонди җәмийити қурулғанлиқиниң 20 йиллиқини хатириләш паалийитигә қатнишиш болсиму, лекин у бу җәрянда сиясәт, кишилик һоқуқи, ахбарат саһәсидики муһим шәхсләр билән бир қатар учрушушларни елип барди вә мухбирларни күтүвелиш йиғини өткүзди. Норвигийә мәтбуатлири рабийә қадир вә уйғурлар һәққидә коп мақалиларни елан қилип, уйғурларниң тонулушини илгири сүрүштә муһим рол ойналди

Сиясий тутқун муһәммәд тохти еғир кесәлгә гириптар болди

Пакистандики ислам абад университетиниң қануншунаслиқ факултетида оқуватқан яш уйғур зиялийси муһәммәт тохти мәтрози 2003 ‏ - йили 7‏ - айниң 16‏ - күни туюқсиз йоқап кәткән болуп, бир нәччә күндин кейин униң пакистан разветка идариси хадимлири тәрипидин тутулуп, хитайға қайтуруп берилгәнлики ениқланған иди.

Хәвәрләрдин қариғанда, хитай сот даирилири уни муддәтсиз қамақ җазасиға һөкүм қилған, лекин йәқинда игиләнгән учурлардин қариғанда, муһәммәт тохти түрмидә қаттиқ кесәлгә гириптар болған болуп, униң икки пути басмас болуп қалған.

Күрәш күсәнниң вапати һәққидә хәлқара мәтбуатларда учурлар елан қилинди

Атақлиқ уйғур композитори вә нахшичиси мәрһум күрәш күсән әпәндиниң вапати пәқәт уйғур хәлқи үчүнла чоң йоқитиш болуп қалмастин, бәлки шветсийә үчүнму чоң бир йоқитиш болди. Уни тонуйдиған, униң музикисиға һерисмән шивед хәлқи шветсийиниң һәр қайси җайлиридин һәр хил тәзийәнамиларни әвәтип униңға болған чуңқур қайғусини ипадилиди. Униң вапати һәққидики хәвәр шветсийә ахбаратлиридиму кәң орун алди. Күрәш күсәнниң вапати мунасивити билән йәнә америка вә башқа бир қисим ғәрб дөләтлириниң мәтбуатлиридиму бир қатар мақалилар вә учурлар елан қилинип, униң сәнәт һаяти тонуштурулди.

Қирғизистан асасий қанун күнигә игә болди

Қирғизистан өктичилириниң наразилиқ намайишлири нәтиҗисидә 9- ноябир күни қирғизистан президенти қурманбек бақийев йеңи асасий қанунни рәсмий тәстиқлиди. Қирғизистан алий кеңәш әзалириниң 10 нәччә саәт тәнәппус қилмай талаш-тартиш қилишлири нәтиҗисидә бирдәк бекитилгән мәзкур асасий қанунниң тәстиқлинишини қирғизистан хәлқи вә өктичилири зор ғәлибә дәп һесаблиди . Шуниңдәк қирғизистан һөкүмити 9-ноябир күнини асасий қанун күни дәп бекитип байрам қилишни қарар қилди. Бишкәктики ихтияри мухбиримизниң ейтишичә, асасий қанун байримиға уйғурларму иштирак қилған. Бу мурасимға тәхминән 15 миңдин артуқ адәм иштирак қилди.

"Қараҗулдики җәң" намлиқ китаб нәшир қилинди

1960-Йиллардики шәрқий түркистан хәлқ инқилаби партийисиниң паалийәтлирини әкис әттүридиған,әйни вақиттики вәқәләргә қатнашқан, һазир шивитсийидә яшайдиған һаҗи абдурешит кериминиң "қараҗулдики җәң" намлиқ китаби истамбулдики тәклимакан уйғур нәшрияти тәрипидин нәшир қилинди.

256 Бәтлик бу китапда ахуноп вә миҗит қоманданларниң паалийәтлири һәм шу 1969-йили 23-авғустта йүз бәргән қораллиқ қозғилаң баян қилиниду. Китабни нәшир қилған истамбулдики тәклимакан нәшириятиниң башлиқи абдуҗелил туран әпәнди бу китабниң шәрқий түркистанниң йеқинқи заман тарихини тәтқиқ қилишта муәййән әһмийити барлиқини оттуриға қойди.

Русийә баш министири хитайни зиярәт қилди

Русийә баш министири михайил фрадков, башчилиқидики русийә вәкилләр өмики 9-10 –ноябир күнлири бейҗиңда зиярәттә болуп, 11-қәтимлиқ икки дөләт баш министирлири учриши һәмдә хитайда өткүзүлгәнр русийә йили паалийитиниң йе5пилиш мурасимлириға қатнашти. Бу қетимқи зиярәттә икки тәрәпниң енергийә саһәсидики мунасивитини күчәйтиш асаслиқ тема қилинған болуп, русийә билән хитай 17 хил сода-иқтисад келишимигә қол қойди. 2006-Йиллиқ русийә-хитай содиси 30 милярд долларға йәткән болса, 2009-йили 50 милярд доллардин ашурушқа пүтүшүлди. . Русийә хитайға буниңдин кейин тәбиий газ вә нефит тәминләшкә разилиқ билдүрди. Русийә мәтбуатлиридики инкаслардин қариғанда, икки дөләт һөкүмәтлири өз ара мунасивәтлирини қанчилик мәдһийилигән билән бәрибир русийиликләрдики хитай тәһдиди көз қариши йәнила күчәймәктә.

Хитай ичкиридә оқуйдиған уйғур оттура мәктәп оқуғучилири техиму көпәйтмәкчи

Хитай даирилири, 2010 - йилиға қәдәр хитай өлкилиридә тәсис қилинған "шинҗаң толуқ оттура синиплири" дики оқуғучиларниң санини 20 миңға йәткүзидиғанлиқини билдүрмәктә, хитай һөкүмити буниң уйғур аптоном райониниң тәрәққияти үчүн пайдилиқ икәнликини илгири сүрсиму, лекин чәт әлләрдики уйғур зиялийлириниң қаришичә, хитай һөкүмитиниң мундақ тәрбийиләш обйектлириниң санини тез ашуришиниң өз алдиға көзлигән мәқсити бар болуп, буниңға уйғурлар ассимилятсийә қилиштин ибарәт кәлгүси пилан йошурунған.

Америкидики сайламда демократлар ғәлибә қилди

Сәйшәнбә күни америкида елип берилған дөләт мәҗлиси әзалири сайлимида, демократлар дөләт мәҗлисидики орунларниң көпинчисини қолға кәлтүрүп, көп санлиқни игилиди.

Демократлардин келип чиққан нанси полуси мәҗлис башлиқлиқ вәзиписини зиммисигә алған болуп, нанси полуси хитай һөкүмити мустәбитлик вә инсан һоқуқини бузғанлиқ билән шуниңдәк тибәтләр, уйғурлар мәсилиси вә тианмән вәқәсигә аит мәсилилиридә тәнқид қилған иди. Нанси полуси рабийә қадир биләнму көрүшүп, уйғурлар мәсилиси һәққидә пикир алмаштуған икән.

Қазақлар хитайни өзлири үчүн хәтәрлик дәп қаримақта

Хитай – қазақистан мунасивәтлири күнсайин раваҗлинип, истратегийилик һәмкарлиқ мунасивәтлири дәриҗисигә йәтти. Әмма, нөвәттә қазақистан –хитай һәмкарлиқиниң әң муһим бир қисиминиң енергийә саһәси икәнлики, хитайниң қазақистан билән болған нефит содисиниң техиму күчүйиватқанлиқи, бирақ қазақистан сиясәт қатлимида хитайни қазақистанниң дөләт мәнпәәти үчүн тәһдид дәп қараш хаишлириниңму пәйда болуватқанлиқи оттуриға қоюлмақта. Бу һәқтә қазақистан мәтбуатлирида бир қанчә парчә мақалилар елан қилинған болуп, җумһурийәт гезитидә елан қилинған " хитай шималға йүрүш қилмақта" намлиқ мақалә әнә шуларниң биридур. (Үмидвар)