Һәптилик хәвәрләр (3 – 9 – март)

Рабийә қадир 8-март аяллар байрими мунасивити билән сөз қилди

8-Март күни хәлқара аяллар байримидур, қазақистан, қирғизистан қатарлиқ бир қисим дөләтләрдики уйғур тәшкилатлири аяллар байримини күтүвелиш мурасимлири өткүзгән. Бу мунасивити билән дуня уйғур қурултийиниң рәиси рабийә қадир чәт әлләр вә уйғур елидики барлиқ аялларни тәбриклиди.

Хәлқара кәчүрүм тәшкилати абликим абдурейимниң саламәтлик әһвали һәққидә тохталди.

Баш шитаби лондонға җайлашқан хәлқара кәчүрүм тәшкилатиниң 8 - март күни елан қилған баянатиға қариғанда, дуня уйғур қурултийиниң рәиси вә уйғур инсан һәқлири паалийәтчиси рабийә қадир ханимниң 3- оғли абликим абдурейимниң саламәтлик әһвали интайин начар икән.

Инкасларға қариғанда, абликим абдуреһим 2007 йили 28- январ йепиқ һалда сотланған болуп, униңға" дөләтни ағдурушқа урунуш", "миллий бөлгүнчилик", " рабийә қадирға интернет арқилиқ учур йоллаш" қатарлиқ җинайәтләр артилған икән.

Мәлум болушичә, тән җазаси түпәйлидин, абликим абдуреһимниң саламәтлики интайин начарлашқан болуп, хәлқара кәчүрүм тәшкилати абликимниң начар саламәтлик әһвалниң униң һаятиға хәвп туғдуруши мумкинликини көрсәткән.

Америка ташқи ишлар министирлиқи кишилик һоқуқ доклати елан қилди

Америка ташқи ишлар министирлиқи сәйшәнбә күни 2006-йиллиқ йәр шари кишилик һоқуқи вәзийитиниң әһвали һәққидә доклат елан қилди. Доклатниң хитайға даир 62 бәтлик қисмида хитай, хоңкоң, макав вә тибәтниң кишилик һоқуқи әһвали айрим - айрим тилға елинди шундақла уйғурларниң диний, мәдәнийәт җәһәттә кәмситишкә учраватқанлиқи вә сияси өктичиләрниң бастуруливатқанлиқи илгири сүрүлди.

Доклатта "даириләр уйғур аптоном районида аталмиш 3 хил күчләр, дәп атилидиған терроризм, бөлгүнчилик вә диний әсәбийликкә қарши нәзәрбәнд қилиш, халиғанчә тутқун қилишниң һәр хил методлирини қолланмақта" дәп көрситилгән.

Доклатта йәнә әскәртилишичә, җуңго даирилири йеқинқи йилларда "тарихий пакитни бурмилиди вә кишиләрни миллий бөлгүнчиликкә күшкүртти," дегән баһанилар билән уйғурчә әдәбият –сәнәт әсәрлирини вәйран қилған шундақла "қәшқәр әдәбияти" зһорнилиниң тәһрири күрәш һүсәйинни 2005 - йили мәзкур зһорналда бөлгүнчиликкә күшкүртидиған һекайә елан қилди, дәп солиған.

Исмаил тиливалди бейҗиңда мухбирларға сөз қилди

3-Айнин 9-куни хитайниң икки йиғини җәрянида бейҗиңдики хәлқ сарийида мухбирларни күтүвелиш йиғини ечилип, уйғур аптном райониниң рәиси исмаил тиливалди сөз қилған, у сөзидә шинҗаң вәзийитиниң муқим,милләтләр иттипақ болуштәк чоң яхши вәзийәттә икәнликини көрситиш билән шәрқий түркистан намидики уйғур сиясий һәрикәтлиригә қаттиқ зәрбә бәргәнлики вә уни давамлаштуридиғанлиқини тәкитлигән.

Исмаил тиливалди сөзидә " һазир шинҗаңниң иттипақ муқим вәзийити техиму мустәһкәмләнмәктә, шәрқий түркистан террорчи күчлириниң паалийәт даириси барғансири кичиклимәктә, чүнки яхши адәмләр барғансири көпийип, яман адәмләр барғансири азлимақта " дәп билдүргән. Әмма, чәтәлләрдики уйғур тәшкилатлири исмаил тиливалдиниң сөзлиригә рәддийә берип, хитай даирилириниң уйғурларниң инсан һоқуқлири вә демократик һоқуқлирини дәпсәндә қиливатқанлиқидин шикайәт қилмақта.

Уйғур аптоном район вәкиллири икки чоң йиғинда һашарни тохтитишни тәләп қилмиди

Бейҗиңда ечилған икки чоң йиғин җәрянида уйғур аптоном район вәкиллири ишқа орунлаштуруш пурсәтлири, давалиниш, муһит, қош тиллиқ оқутуш мәсилилири қатарлиқ көплигән мәсилиләрни оттуриға қойған болуп, хитай һөкүмәт ахбарат васитилири бу һәқтә түрлүк учурларни елан қилди. Әмма, көзәткүчиләр бу йиғин җәрянида бирәр вәкилниң уйғур елида техи һазирғичә йүргүзүлүватқан һәқсиз әмгәк йәни "һашар" мәсилиси һәққидә тохталмиғанлиқини оттуриға қоймақта. Гәрчә, илгири даириләр һашарни тохтитидиғанлиқини билдүргән болсиму, лекин қәшқәр, ақсу қатарлиқ бир қисим вилайәтләрниң йеза-қишлақлирида бу хил әмгәк түрлүк шәкилдә йәнила давамлишип, дәһқанларни азаплимақта икән.

Ақсуда диний затлар сиясий җәһәттин тәрбийиләнди

Учурлардин қариғанда, ақсу вилайитидә әл-җамаәт арисида инавити бар 150 нәпәр диний зат йиғивелинип тәрбийиләш елип берилған. Тәрбийиләш җәрянида уларға хитай компартийисиниң рәһбәрликини қобул қилиш вә шинҗаң әзәлдин җуңгониң бир қисми иди дегән уқумни қобул қилиш тоғрисида шуниңдәк хитайниң диний вә миллий сиясәтлири һәққидә тәрбийә берилгән икән.

японийә көзитиш системилирини кеңәйтип хитайниң һәрбий һәрикәтлиригә болған назарәтни күчәйтмәкчи

Бирләшмә агентлиқиниң токйодин бәргән хәвиригә қариғанда, японийә хитайниң һәрбий һәрикәтлирини назарәт қилишини нишан қилған бир електир-магинитлиқ көзитиш үскүниси ясап чиқишни пиланлаватқан икән. Буниңдин токйониң бейҗиңниң һәрбий һазирлиқлар кеңәймичиликигә җиддий муамилидә болуватқанлиқини көрүвалғили болидикән. Чүнки хитай бу йиллиқ һәрбий хамчотини өткән йилидикидин ашурған болуп, буниңдин асия тинч окян дөләтлири тәһдид һәс қилмақта.

Қазақистан билән хитай су мәсилисидә бирликкә келәлмиди

Нюйорк вақит гезитиниң 8 ‏- март алматадин бәргән хәвиригә қариғанда, қазақистанниң алмата шәһиридә, мәркизи асияниң екологийиси вә тәқдири һәққидә илмий муһакимә йиғини ечилди. Бу йиғинда, қазақистан билән хитай арисидики су мәсилисидә пикир бирлики һасил қилинмиди. Или дәряси мәсилиси бу икки дөләт арисидики чоң мәсилә болуп, хитай или сүйини боғувелиш билән балқаш көлиниң сүйи азлап кәткән, қазақистан кәлгүси су мәсилисидин әнсирәйдикән. (Үмидвар)