Heptilik xewerler ( 30 ‏- aprildin 4 ‏- mayghiche)

Amérika diniy erkinlik komitéti xitayning diniy erkinlik mesilisi heqqide doklat élan qildi

Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitéti charshenbe küni (2-may) dunyadiki her qaysi döletlerning diniy erkin ehwali heqqide doklat élan qilip, xitayni diniy erkinlik weziyiti alahide diqqet qilinidighan döletler tizimlikige kirgüzdi.

Mezkur doklatta, "Uyghur aptonom rayonining diniy erkinlik weziyiti pewquladde nachar" dep körsitilgen. Xitaydin bashqa yene iran, pakistan, sudan, türkmenistan, özbékistan qatarliq döletlermu diniy erkinlik ehwali nachar memliketler qatarigha kirgüzülgen.

Doklatta Uyghurlarning diniy étiqad erkinliki mesilisi heqqide mundaq dep otturigha qoyulghan: "hökümet térrorizmgha qarshi turushni Uyghur musulmanlirining tinch diniy pa'aliyitini basturush yolida qollanmaqta. Bu bir yilda Uyghur musulman ölimaliri we taliplar atalmish qanunsiz diniy pa'aliyetler tüpeylidin tutqun qilindi. Atalmish qanunsiz diniy merkezler péchetlendi. Saqchilar atalmish qanunsiz diniy eserlerni üzlüksiz musadire qildi".

Doklatta yene rabiye qadirning perzentliri jümlidin ablikim abduréyim we bashqa Uyghur diniy pa'aliyetchiliri tilgha élin'ghan.

Xelq'ara diniy erkinlik komitéti doklatta bush hökümitige Uyghur we tibet aptonom rayonining diniy erkinlik weziyitini yaxshilash hemde lixasa, ürümchi qatarliq jaylarda amérika konsulxaniliri qurush, Uyghur, tibetlerning amérikida oqushigha purset yaritish toghrisida bezi teklip pikirlerni bergen.

Amérika dölet mejliside xitay - amérika munasiwetliri heqqide guwahliq bérish yighini ötküzüldi

1 - May küni, amérika dölet mejlisi awam palatasining tashqi ishlar komitéti yighin échip, xitay - amérika siyasi, iqtisadi we bixeterlik munasiwetlirining kelgüsi heqqide guwahliq berdi.

Yighin awam palatasining tashqi ishlar komitétining re'isi tom lantos ependining riyasetchilikide bolup ötti. Yighinda amérika qoshma shitatliri mu'awin tashqi ishlar ministiri jon dimitri negroponté guwahliq bérip, amérikining xitay munasiwetliridiki siyasiy mewqesini ipadilidi.

Jon negroponté amérikining xitay munasiwetliridiki nishanini emelge ashurushtiki siyasiti heqqide toxtilip, "xitayni xelq'ara munasiwetlerde mesuliyetchan we muqimlashturush rolini oynaydighan dölet süpitide heriket élip bérishqa righbetlendürüsh lazim " dédi.

Negroponté, xitaydiki kishilik hoquq we diniy erkinlik mesililiri jehette Uyghurlar heqqidimu alahide toxtalghan bolup, xitayning Uyghur we tibetlerning diniy erkinlikini boghuwatqanliqini we xitay hökümiti öz puqralirining eng eqelliy kishilik hoquqlirigha hörmet qilishi kéreklikini tekitlep, "tibetning ehwali shuningdek shinjang ölkisidiki Uyghur musulmanlar uchrawatqan mu'amile amérika üchün eng muhim kishilik hoquq we diniy erkinlik mesilisi süpitide mewjut bolup turmaqta" dédi.

Alma-atada "Uyghur awazi" gézitining 50 yilliqi xatirilendi

Alma-ata shehiride, "Uyghur awazi" gézitining neshir qilin'ghanliqining 50 yilliqi xatirilendi. "Uyghur awazi" sabiq sowét ittipaqi dewride "kommunizm tughi" dep atalghan.

Bu gézit nöwette, qazaqistandiki Uyghurlarning qazaqistanni öz ichige alghan musteqil döletler hemdostluqi we dunya heqqide xewer tépishidiki muhim axbarat wasitisi bolup qalghan. Mezkur gézit hazir qazaqistandiki birdin bir hökümet meblighi bilen chiqidighan ammiwi axbarat wastisidur.

3-May dunya uchur erkinliki küni

3-May dunya uchur erkinliki küni bolup, bash orgini amérikining niyoyork shehiridiki muxbirlarni qoghdash jemiyitining élan qilghan bayanatida éytilishiche, 2002 ‏- yilidin 2007 ‏- yilighiche hayatidin ayrilghan muxbirlarning % 85 i naheqchiliqni pash qilip heqqaniyetke yétish yolida küresh qilghanlar. Bezi rayonlarda tutqun qilin'ghanlarning % 70 i peqet kespiy muxbir bolghanliqi üchünla tutqun qilin'ghan.

Bu munasiwet bilen birleshken döletler teshkilatining bash katipimu nutuq sözlep, muxbirliqning xeterlik kesipke aylinip qalghanliqini körsetken.

Xelq'araliq insan hoquqi teshkilatliri we chégrisiz muxbirlar teshkilati qatarliq orunlar Uyghurlarning söz we metbu'at erkinlikining boghuluwatqanliqini izchil tenqid qilmaqta.

Yéqinda xitay edliye da'iriliri rabiye qadirning oghli ablikim abduréyimghimu "intérnet tori arqiliq bölgünchilik idiyisi tarqatqan " dégendek jinayetlerni artip, 9 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghan idi.

Kanada tashqi ishlar ministiri hüseyin jélil bilen körüshelmidi

Kanada tashqi ishlar ministiri pétér makkey 30-april küni béyjingni ziyaret qilip, xitay tashqi ishlar ministiri bilen körüshkende özbékistan xitaygha tutup bergendin kéyin, xitay teripidin 'bölgünchilik we térrorchiliq" bilen eyiblinip, muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan kanada puqrasi hüséyin jélil bilen yüz körüshüshni telep qilghan.

Asiya xewerliri gézitide bayan qilinishiche, emma, pétér makkeyning bu telipi ret qilin'ghan.

Özbékistan bilen xitay gaz turubisi yatquzmaqchi

Xitay ottura asiya döletliri bilen bolghan énérgiye hemkarliqlirini kücheytmekte. Xitay qazaqistan bilen néfit saheside hemkarlashqan bolsa, nöwette, türkmenistan we özbékistanning tebi'iy gazlirini qolgha keltürüsh üchün heriket bashlighan.

Yéqinda, xitayning dölet tereqqiyat we islahat komitétining bashliqi makey özbékistanni ziyaret qilghan bolup, ikki memliket arisida 530 kilométirliq musapidiki gaz turubisi yatquzush heqqide kélishim hasil qilin'ghanliqigha munasiwetlik uchurlar tarqaldi.

Emma, özbékistan terep bu heqte resmiy uchur tarqatmighan bolsimu, tashkent -béyjing hemkarliqlirining yildin -yilgha yéngi mezmunlar bilen béyiwatqanliqini mu'eyyenleshtürgen. (Ümidwar)