Heptilik xewerler (8 - iyuldin 12 - iyulghiche)


2007.07.13

Hüseyin jélil mesilisi xitay - kanada munasiwetlirige taqalghan mesile bolmaqta

Uyghur aptonom rayoni yuqiri sot mehkimisi 10-iyul küni kanada tewelikidiki Uyghur pa'aliyetchisi hüseyin jélilning ürümchi sheherlik, ottura sot mehkimisining uni muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilghanliqigha narazi bolup, Uyghur aptonom rayonluq yuqiri sot mehkimisige sun'ghan erzini küchke ige qilmay, ürümchi sheherlik ottura sotning hökümining küchke ige ikenlikini jakarlidi.

Bu munasiwet bilen kanada tashqi ishlar ministiri pétér makkéy seyshenbe küni yazma bayanat élan qilip, Uyghur aptonom rayoni yuqiri sot mehkimisining hüseyin jélilgha bérilgen eslidiki muddetsiz türme jazasi küchke ige, dep höküm chiqarghanliqidin ümidsizlen'genlikini bildürdi.

Pétir makkéy, hüseyin jélilning sotining qanun tertipler boyiche élip bérilmayla qalmay, uning hoquqigha hörmet qilinmighanliqini, kanada hökümitining xitayning kanada diplomatlirigha hüseyin jélilni yoqlash ruxsiti bérishini qet'iy telep qilish bilen birge, kanada terepning hüseyin jélilning qeshqerdiki urugh-tughqanlirini yoqlap, alaqe qilishigha ruxset qilishni tekitlidi.

Kanada tashqi ishlar ministirliqi hüseyin jélil mesilisi tüpeylidin 1999-yili xitay bilen tüzgen konsul ishlar kélishimini qaytidin közdin kechürmekte. Hüseyin jélil, 2006-yili, 3-ayda tashkentke barghanda qolgha élin'ghan we 5- ayda özbék da'iriliri teripidin xitaygha bériwétilgen idi.

Héytgah meschitining süriti haraq botulkilirigha chaplan'ghan

Uyghurlarning nöwette, Uyghur élide hemde xitayda yasalghan haraqlarning eng köp istimalchilirigha ayliniwatqanliqi bildürülmekte.

Islamiy qa'ide we milliy örp-adetlerge xilap hésablinidighan haraqkeshlik Uyghurlar arisida kücheygendin sirt yene "bayawandiki bulaq" markiliq alahide yasalghan haraqning botulkiliri hem korupkilirigha Uyghur musulmanlirining meshhur meschitliridin biri, pütün ottura asiyagha dangliq bolghan qeshqer héytgahning körünüshi chüshürülgen.

Bu haraq markisini yolgha qoyghan xitay tijaretchisi muxbirimizning ziyaritini qobul qilghanda , buning normal ehwal ikenlikini ispatlashqa tirishqan. Emma, qeshqer héytgah meschitning mutiwellisi héytgahning süritining haraq botulkisigha chaplan'ghanliqigha narazi ikenlikini bildürdi.

Qush zukami yer shari xaraktérliq mesilige aylanmaqta

Qush zukami yer shari xaraktérliq késelge aylanmaqta, bu késel mikropi téz sürette yawro-asiya we afriqidiki bir qisim döletlerge kéngeygen.

Qush zukami wirusining bashqa birxil tipi bolghan belgilik ademdin ‏- ademge yuqidighan wirusi 1997 ‏- yili tunji qétim xongkongda bayqalghandin kéyin, bu xil wirus 2003 ‏- yiligha kelgende ezerbeyjan, kambodzha, xitay, misir, hindonéziye, iraq, la'os, nigériye, tayland, türkiye, wyétnam qatarliq 39 döletke tarqaldi. Bultur yene 30 döletke kéngeygen iken.

Xitayning türkiyide turushluq mu'awin elchisi türkiyidiki qazaqlarni ziyaret qilghan

7-Ayning 6-küni xitay xelq jumhuriyitining türkiyidiki turushluq elchixanisining mu'awin bash elchisi li wéyying ayali bilen birlikte türkiyining nide wilayiti altay yézisidiki qazaqlarni ziyaret qilghan.

Xitay mu'awin elchisining bu ziyariti türkiyidiki qazaq we Uyghur köchmenler arisida qattiq munazire peyda qildi. Liwéyying ziyaret jeryanida özining Uyghur élidin ikenlikini bildürüp, qazaqlargha shéng shisey we gomindangning zulum salghanliqini emma, kompartiyining qazaqlargha tereqqiyat élip kelgenlikini chüshendürmekchi bolghan.

Türkiyidiki bir qisim qazaq ziyaliyliri xitay mu'awin elchisining qazaqlarni ziyaret qilishini tenqid qilghan bolsa, bir qisim qazaqlar buning normal ish ikenlikini otturigha qoyghan. Bir qisim qazaq ziyaliyliri xitay da'irilirining qazaq mekteplirini taqap, xitay mektepliri bilen birleshtürüsh we qazaq tilini hökümet orunlirida ishlitishtin qisqartiwatqanliqigha bolghan naraziliqini ipadiligen.

Altay yézisidiki bu qazaqlar 1949-yili Uyghur élidin qéchip chiqqandin kéyin türkiyige yerleshtürülgen iken.

Pakistanda bolup ötken weqeler

8-Iyul küni pakistanning pishawur shehiridiki bir motsiklit karxanisida ishleydighan 3 neper xitay téxnika xadimi, salahiyiti namelum qoralliq kishiler teripidin étip öltürüldi. Yene bir neper xitay téxnika xadimi éghir yarilandi.

Pishawur shehirining yuqiri derijilik saqchi emeldari abdulkerim, qoralliq kishilerning salahiyitining we xitay puqralirigha hujum qilishtiki meqsidining hazirche melum emeslikini bildürgen. Biraq, u bu ishni qebililer rayonidiki islamiy guruppilarning hujumi bilen baghlash mumkinlikini chetke qaqmighan.

Uningdin bashqa yene islam abadtiki qizil meschitning talipliri xitaylar beden uwilashxane nami bilen échip , pahishilik yolgha qoyghan bir orun'gha hujum qilip, 6 neper xitay ayalni tutuwalghandin kéyin qizil meschit pakistan armiyisi teripidin qorshawgha élin'ghan.

Bir heptilik qarshiliq körsitishtin kéyin, pakistan armiyisi meschitni hujum bilen alghan, ikki terepning 70 etrapida adem ölgen . Inkaslardin qarighanda, hazir pakistanda radikal guruppilar bilen perwiz musherrep hökümiti arisida ixtilap küchiyishke bashlighan.

Rusiyining k g b arxipliri dawamliq ashkarilanmaqta

Rusiye fédéral bixeterlik idarisi 1920-yilliridin 1950-yillirighiche bolghan ariliqtiki sabiq sowét ittipaqi hökümitining sowét térritoriyiside élip barghan tazilash heriketliri hemde weten urushigha munasiwetlik mexpiy arxiplirini ammigha achqanliqini, xalighan kishining bu arxiplarni körüshi mumkinlikini élan qilghan.

Stalin dewridiki arxiplarning qatarida Uyghurlarning teqdirige a'it nurghun arxip matériyallirining barliqi melum. Lékin hazirghiche bular téxi échilmighan yaki mutexessisler teripidin yéterlik derijide sürüshtürülmigen. (Ümidwar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.