Heptilik xewerler (7-marttin 13-martqiche)

Muxbirimiz eziz
2020.03.13
dolet-mejlisi-mejburiy-emgek-1.jpg Amérika dölet mejliside Uyghur diyaridiki mejburiy emgekning dawam qilish ehwali hemde uning amérika baziri bilen bolghan munasiwiti toghrisida échilghan mexsus guwahliq bérish yighinidin körünüsh. 2020-Yili 11-mart, washin'gton.
RFA/Eziz

Amérikaning 2019-yilliq kishilik hoquq doklatida Uyghurlargha alahide orun ajritildi

Amérika tashqiy ishlar ministirliqi 11-mart küni 2019-yilliq dunya kishilik hoquq doklatini élan qilip, xitayning bu jehette izchil eng passip orunda turiwatqanliqini yene bir qétim keskin tenqidlidi.

Amérika tashqiy ishlar ministiri mayk pompéyo bu munasiwet bilen ötküzülgen doklatni tarqitish murasimida söz qilip: “Xitay kompartiyesining shinjangdiki qilmishi ‛21-esirning yüzige chüshken dagh‚ bolmaqta” dédi.

Zor hejimlik bu doklatta xitayning kishilik hoquqni ayaq-asti qilish ehwali Uyghurlarni asasiy misal qilghan halda lagérlar mesilisi, söz we metbu'at erkinliki qatarliq témilar boyiche tepsiliy yorutup bérilgen.

Amérika dölet mejliside Uyghur diyaridiki mejburiy emgek témisida guwahliq bérish yighini échildi

Amérika dölet mejlisi qarmiqidiki xitay ishliri ijra'iye komitéti Uyghur diyaridiki lagér tutqunlirining zawutlarda mejburiy emgekke sélishini heqqide 11-mart küni mexsus guwahliq bérish yighini ötküzdi.

Amérika awam we kéngesh palata ezaliri bu yighinda mexsus söz qilip, nöwette pütün dunya tajsiman wirusning aldini élish kürishi élip bériwatqanda lagérlardiki mehbuslarning emgekke sélinishini “Sépi özidin insaniyetke qarshi jinayet” dep körsetti. 

Yighinda guwahliq bergüchiler Uyghur diyaridiki mejburiy emgekning kölimi, uning amérika baziri bilen bolghan munasiwiti hemde amérika hökümitining bu heqte jiddiy tedbir élishi lazimliqini alahide tekitlidi. 

Ichkiy ezalar sodisi heqqide muhakime yighini échildi

Xitayda uzundin buyan dawam qiliwatqan adem ichkiy ezaliri sodisining hazirqi ehwaligha qarap chiqish meqsitidiki muhakime yighini 10-mart küni amérika dölet mejliside ötküzüldi. 

Muhakime yighinida amérika hökümitining xadimliri, xitaydiki ichkiy ezalar sodisini tetqiq qiliwatqan mutexessisler we bashqa teshkilatlarning wekilliri söz qilip: “Xitay hökümitining ademlerning ichki y ezalirini köchürüsh we sétishtek rezillikliri hélimu dawam qilmaqta,” dep körsetti. 

Yighinda yene yéqinda élan qilighan xitaydiki qanunsiz ichkiy ezalar oghriliqi we sodisining tepsilati hemde ispatliri bayan qilin'ghan doklatning mezmuni tonushturuldi. Shuningdek bu jehette lagérlardiki Uyghurlar we falun'gong murtlirining asasliq nishan boluwatqanliqi alahide tekitlendi. 

Qediriye ghopurning guwahliqi delillendi

Norwégiyede yashawatqan Uyghur muhajirliridin qediriye ghopur yéqinda ijtima'iy taratqularda guwahliq bérip, aqsuning toqsu nahiyeside on yilliq qamaqqa höküm qilin'ghan anisi hajire rozining ehwalini anglatqan idi.

Qediriyening guwahliqi türkiye we bashqa jaylarda zor qiziqish qozghighan bolsimu, emma xitay hökümiti tereptin bu heqte héchqandaq inkas chiqmighan idi. Muxbirimizning bu heqtiki ehwal igilishi jeryanida bu ehwalning rastliqi delillendi. 

Qamaqqa höküm qilin'ghan hajire xanim toqsu nahiyelik medeniyet idarisining boghaltiri bolup, uning délosi héchqandaq siyasiy ishlargha chétilmaydiken. Qediriyemu özining ötken alte yilliq muhajirliq hayatida xitaygha qarshi herqandaq pa'aliyet we söz-herketlerdin xali bolup kelgenlikini bildürdi. 

Dunya sehiye teshkilati tajsiman wirusni “Dunyawi waba” dep élan qildi

Xitayning wuxen shehiridin tarqilip, pütün dunyani wehimige séliwatqan tajsiman wirus sewebidin yuqumlinip ölgenlerning sani jiddiy ashmaqta. Buning bilen yawropa we amérika qit'esidiki köpligen döletler arqa-arqidin jiddiy halet élan qildi. 

Dunya sehiye teshkilati bu xil ghayet zor tehdit we ré'alliqni nezerge élip, tajsiman wirusni resmiy halda “Dunyawiy waba késili” dep élan qildi. 
Melum bolushiche, nöwette tajsiman wirus 114 döletke yamrighan bolup, ölgen ademning sani alliqachan töt mingdin éship ketken. Amérikada bu wirustin yuqumlan'ghanlarning sani mingdin ashqan bolup, mutexessisler “Amérikaning özide 150 milyon'gha qeder kishige bu késel yuqushi mumkin,” dep qarimaqta iken. 

Oksford uniwérsitétida Uyghurlar heqqide tunji qétimliq muhakime yighini échildi

Uyghur diyaridiki siyasi basturush izchil dawam qiliwatqanda xelq'ara jama'etning bu hadisini eyiblesh choqanliri barghanséri yuquri pellige chiqmaqta. Bu heqtiki muhakimilerning biri londondiki dunyagha dangliq “Oksford birleshmisi” de ötküzüldi. 

Bu qétimliq muhakimide Uyghur pa'aliyetchilerdin dolqun eysa, örkesh dölet qatarliqlar Uyghur diyaridiki heqiqiy ehwal toghrisida yighin ishtirakchilirigha tepsiliy melumat berdi. 
Uyghurlar heqqidiki bu xil muhakime yighinlirining aliy mekteplerde échilishi Uyghurlarning heqiqi ehwalini téximu köp sahege bildürüsh we xelq'ara jama'etning Uyghurlarni téximo zor derijide qollishini qolgha keltürüshte zor ehmiyetke ige, dep qaralmaqta iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.