Heptilik xewerler (16-marttin 22-martqiche)

Ghuljadiki Uyghur bayliridin sadiqjan we saqihajilarning lagérda ikenliki delillendi

Yéqinda ghulja shehiridiki dangliq Uyghur bayliridin sadiqjan we saqihajining lagérgha qamalghanliqi heqqide uchurlar tarqalghan idi. Muxbirimizning ehwal igilishi jeryanida ularning tutqunda ikenliki delillendi.

Sadiqjan we saqihaji ikkiylen 2000-yillarda öz yénidin pul chiqirip “Sadiqjan-saqihaji ümid bashlan'ghuch mektipi” namida mektep salghan. Bu mektepte namrat Uyghur baliliri heqsiz oqughan bolsa, yene 30-40 Uyghur oqutquchi muqim xizmet qilghan.

Bu heqtiki ehwal igilesh jeryanida yene sadiqjanning qizi patigülning 2017-yili martta tughqan yoqlap ghuljagha qaytishida tutqun qilin'ghanliqi, patigülning amérika puqraliqidiki oghli hemdan xushtarningmu anisi bilen bille ghuljadin chiqalmighanliqi melum boldi.

Zulxumar is'haq a'ilisining qismiti xitay hakimiyitining mahiyitini téximu ashkara körsetti

Hazir shiwétsiyede yashawatqan zulxumar is'haq kichikidin xitayche oqughan we ichkiride aliy mektepni tamamlighan. Shuningdek öz raziliqi bilen bir xitay erge yatliq bolup a'ile qurghan. Emma uning wetendiki ata-anisi lagérgha mehkum bolushtin xaliy bolalmighan.

Melum bolushiche, zulxumarning dadisi is'haq peyzulla we anisi zöhre talip er-ayal ikkiylen ichkiridiki aliy mektepni püttürgenler bolup, qumul shehiride taki pénsiyege chiqquche hökümet xizmitide bolghan iken.

Zulxumar bu heqte toxtilip: “Ata-anam peqet Uyghur bolghanliqi üchünla tutqun qilindi. Xitay hökümitining biz térrorluq bilen küresh qiliwatimiz dégini yalghan,” dédi.

Lagérlardiki oqutquchilar “Lagér kursantliri” gha aylinip ketmekte

Uyghur diyarida barghanséri kéngiyiwatqan “Terbiyelesh merkizi” namidiki lagérlarda oqutquchiliq qiliwatqan bir qisim Uyghur oqutquchilarning yéqindin buyan shu jaydiki tutqunlargha qoshulup kétiwatqanliqi melum bolmaqta. Muxbirimizning bu heqtiki ehwal éniqlishi jeryanida bu ehwalning rastliqi delillendi.

Bezi pa'aliyetchiler bu heqte toxtilip “Lagérdiki oqutquchilarning tutqun'gha aylinip qélishi ularning bashqa tutqunlargha insaniy mu'amile qilghanliqidin emes, belki lagérning ichki qismidiki ehwallarni jem'iyetke ashkarilap qoymasliqi üchündur,” dédi.

Ehwaldin xewerdar bezi shahitlar bolsa pütkül Uyghurlarning “Qayta terbiyelesh” tin ötidighanliqini, shunga bu xil “Terbiyelesh” ning lagérlardiki barliq oqutquchi we saqchilarghimu kéngiyish éhtimalliqi barliqini tekitlidi.

El-jezire téléwiziyeside Uyghurlar mesilisi keskin munazire qilindi

Musulmanlar dunyasi we gherb dunyasida oxshashla zor sandiki körürmenliri bolghan el-jezire téléwiziyeside 15-mart küni mexsus Uyghurlar mesilisi munazire qilindi.

“Bashmu-bash” témisidiki bu programmida riyasetchi mehdi hesen bilen xitay hökümitining iqtisadiy meslihetchisi charlés lyu Uyghurlar mesilisi heqqide keskin söhbetleshti. Charlés lyu bu mesilide osal ehwaldin qutulush üchün “Méning bu ishlardin xewirim yoqken, eger rastinla shundaq ish bolsa bu heqiqeten yaman boptu,” dégen.

Mehdi hesenning yawropadiki we dunyaning bashqa jayliridiki musulmanlarning ehwalini Uyghurlargha tetbiqlap köpligen janliq we keskin misallarni keltürüshi bilen xitay wekillirining xitay hökümitini aqlash urunushliri pütünley berbat bolghan.

Xitay hökümitining 2019-yilidiki “Aq tashliq kitab” i tenqidke uchridi

Xitay hökümiti lagérlar mesiliside pütün dunyaning keskin tenqidige duch kelgendin kéyin 2018-yilliq aq tashliq kitabni élan qilip, özlirining “Térrorluq” we “Esebiylik” bilen küresh qiliwatqanliqini tekitlidi.

Xitay hökümiti bu qétimmu aq tashliq kitabta Uyghurlar diyarining ezeldin xitayning bir qismi ikenlikini, Uyghurlarning türkiy xelq emeslikini bayan qilip, “Térrorchi we esebiy küchler” ning tinchliqni buzup kelgenlikini nuqtiliq sherhiligen.

Alaqidar mutexessisler we alimlar bu aq tashliq kitab heqqide toxtilip “Xitay hökümitining bu xil usulda heqiqetni burmilimaqchi bolushi emelge ashmaydu. Qanun mewjut bolmighan xitayda otturigha chiqqan bundaq aq tashliq kitabning qimmiti yoq,” dédi.

Jaza lagérlirini süretler körgezmisi arqiliq anglitish dawam qilmaqta

Amérikida pa'aliyet qiliwatqan “Uyghur herikiti” teshkilatining uyushturushi bilen “Jaza lagérliri qaytidin otturigha chiqmaqta!” témisidiki süretler körgezmisi ötken heptidin bashlap dunyaning herqaysi jaylirida ötküzülüshke bashlidi.

Bu süretler körgezmiside Uyghurlar diyaridiki siyasiy, ijtima'iy we medeniy hayatning oxshimighan teswiri heqiqiy süretler arqiliq janliq namayan qilin'ghan. Bolupmu lagérlargha qamalghan Uyghur serxillirining süretliri lagérlarning mahiyitini oxshimighan tereptin échip bergen.

Hazirghiche bu körgezme amérika, gérmaniye, türkiye, awstraliye, firansiye, shiwétsiye qatarliq döletlerde ötküzülgen bolup, minglighan kishilerge Uyghurlar duch kéliwatqan ijtima'iy böhranni janliq anglitip kelmekte.