Heptilik xewerler (28-marttin 3-aprélghiche)

Tajsiman wirus Uyghurlargha biwasite tesir körsetmekte

Xitay hökümiti tajsiman wirusning kontrol qilin'ghanliqini teshwiq qiliwatqanda ghulja shehiridiki asasliq doxturxana we méhmanxanilarning hazir wirustin karantin qilish orunlirigha aylandurulghanliqi melum boldi. Barliq Uyghur doxtur we séstralar mushu ishqa orunlashturulghan bolup, ularning öylirige qaytishi men'i qilin'ghan.

Muhajirettiki bir qisim Uyghurlarmu tajsiman wirustin yuqumlan'ghan. Jümlidin fransiyediki ömer abduqahar a'ilisige bu wirus yuqqandin kéyin tégishlik dawalash arqiliq eslige kelgen. Emma buning bilen wirusning wehimisi téximu ashqan.

D u q ning teshebbusi bilen herqaysi jaylardiki Uyghur teshkilatliri birliship “Wirus krizisi yardem merkizi” ni qurdi hemde wirusning biwasite tesirige uchrighan muhajirettiki Uyghurlargha yardem bérish xizmitini bashlidi.

Uyghur diyarigha mukapatliq nopus köchürüsh pa'aliyiti dawam qilmaqta

Xitay ölkiliri tajsiman wirustin kéyinki patparaqchiliqni bashtin kechürüwatqanda xitay hökümiti Uyghur diyarigha zor türkümde xitaylarni köchürüsh üchün bir qatar mukapatliq pa'aliyetlerni bashlighan.

Bu heqtiki uchurlarda éytilishiche, xitay hökümiti Uyghur diyarigha köchüp kélishni xalighan xitay köchmenlirini xizmet, heqsiz öy, yuqiri ma'ash, baj-séliqsiz térilghu yer qatarliqlar bilen temin etmekte iken.

Uyghur diyaridiki déhqan yashlar yillardin buyan “Éshincha emgek küchi” dégen namda xitay ölkilirige yötkiliwatqan bolup, ularning emeliyette mejburiy emgek sheklini alghan xizmetke orunlashturulghanliqi izchil tenqid qilinip kelgen idi.

Uyghurlar üchün xelq'araliq imza toplash pa'aliyiti zor qollashqa érishti

Xitaydin yamrighan tajsiman wirusi pütün dunyaning diqqitini özige tartip kétiwatqanda gollandiyelik musulman oqughuchi nawid wardak b d t we bashqa xelq'araliq teshkilatlargha yollinidighan muraji'etname üchün imza toplashni bashlidi.

Melum bolushiche, nöwette bu muraji'etnamige imza qoyghanlar 800 minggha yetken bolup, uning pilani bu sanni bir milyon'gha yetküzüsh iken. Muraji'etnamide asasliqi Uyghurlarning lagérgha qamilishini merkiziy téma qilghan halda ular üchün adalet telep qilish, shundaqla herqaysi hökümetlerni Uyghurlar mesilisi boyiche xitaygha bésim ishlitishke dewet qilish iken.

Bu pa'aliyet nöwette herqaysi sahening keng qollishigha érishiwatqan bolup, xelq'araning diqqitidin xali qéliwatqan Uyghurlar mesilisini eslitishte zor ehmiyetke ige iken.

Proféssor abdulla abbasning lagérdin chiqip jan üzgenliki algha sürülmekte

Xitay hökümiti hazirgha qeder lagérlardiki tutqunlarning “Jem'iyet qoynigha qaytip kelgenliki” ni teshwiq qilip kelmekte. Emma lagérgha élip kétilgen birnechche yildin buyan xewiri bolmighan nurghun kishilerning iz-déreksiz ghayib bolushi buning pütünley yalghan ikenlikini körsitip béridu.

Yéqinda shinjang uniwérsitéti hayatliq ilmi we téxnologiye institutining mu'awin mudiri, töhpikar proféssor abdulla abbasning lagérdin qoyup bérilgendin kéyin uzun ötmey ölüp ketkenliki heqqide uchur tarqaldi.

Muxbirimizning ehwal igilishi jeryanida munasiwetlik xitay kadirlar bu ishlarning “Döletning mexpiyetliki” ikenlikini bahane qilip melumat bérishni ret qildi. Hazirgha qeder shinjang uniwérsitétidin nechche onlighan yash, ottura yash we péshqedem Uyghur ziyaliyliri lagérlargha élip kétilgen bolup, ularning mutleq köp qismining hazirqi ehwali namelum halda turmaqta.

Uyghur ayallirining hashargha ishlewatqanliqi ghulghula qozghidi

Xitay hökümiti birnechche yil ilgiri Uyghur diyarida uzundin buyan dawam qilip kelgen hashar emgikini bikar qilghanliqini jakarlighan idi. Emma yéqinqi türlük uchurlar hasharning hélihem zor kölemde dawam qiliwatqanliqini körsetmekte.

Melum bolushiche, nöwette yash we ottura yash erlerning köp qismi lagérgha élip kétilgen bolghachqa emgek küchi yétishmesliktin kélip chiqqan jiddiychilik Uyghur ayallirining zimmisige chüshken. Buning bilen yashinip qalghan ayallarmu buningdin xaliy bolalmighan hemde qashtéshi kolash, mejburiy köchet tikish qatarliq pa'aliyetlerge sélin'ghan.

Nöwette Uyghur diyaridiki türlük shekillerde mewjut boluwatqan mejburiy emgek xelq'araning küchlük tenqidige duch kéliwatqan bolup, bu heqte türlük qanun layiheliri we bayanatlar otturigha chiqmaqta iken.

Uyghur ma'aripchilar dawamliq lagérgha qamalmaqta

Uyghur diyaridiki siyasiy basturushning hélihem dawam qiliwatqanliqi oxshimighan shekillerde melum bolmaqta. Qumul pédagogika mektipi oqutush ishliri bölümining mudiri memet élining bir yildin buyan lagérda yétiwatqanliqi buning bir misalidur.

Melum bolushiche, memet éli 1987-yili aliy mektepni püttürgendin buyan edebiyat dersi ötüp kéliwatqan bolup, yene mekteptiki oqughuchilargha atap Uyghur xettatliq kursi achqan iken. Muxbirimizning ehwal igilishi jeryanida memet élining “Jem'iyet muqimliqi” gha munasiwetlik mesile üchün élip kétilgenliki melum boldi.

Nöwette bu xildiki tutqun qilin'ghan kishilerning zor bir qismining ma'arip sahesidiki ziyaliylar ikenliki melum bolmaqta. Beziler mushu ehwalgha qarap buni “Xitay hökümitining Uyghur ziyaliylirini yoq qilishtek sistémiliq pilanining ijrasi,” dep qarimaqta.