Heptilik xewerler (1-öktebirdin 7-öktebirgiche)

Muxbirimiz eziz
2016.10.07
erkin-asiya-radiosi-yengi.jpg Erkin asiya radi'osi Uyghur bölümi heptilik xewerliri
Photo: RFA

Abduqadir yapchanning qaytidin tutqun qilinishi küchlük ghulghula qozghidi

Türkiyede olturushluq Uyghur jama'et erbabi abduqadir yapchan bir ay tutqun qilinip 29-séntebir küni gunahsiz dep qoyup bérilgen idi. Shuningdin bir kün ötkende türkiyediki axbarat wasitiliri abduqadir yapchanning qaytidin tutqun qilin'ghanliqini hem 40 künlük nazaret üchün maltepediki türmide tutup turuluwatqanliqini bildürdi.

Alaqidar uchurlardin melum bolushiche, türkiye hökümiti xitay tereptin abduqadir yapchanning “Térrorluq jinayet” liri heqqidiki melumatlarni tapshuruwalghandin kéyin uni tutqun qilghan.

Abduqadir yapchan tutqun qilin'ghandin kéyin dunya Uyghur qurultiyi we bashqa teshkilatlar bayanat élan qilip uning tézdin qoyup bérilishini telep qildi.

Rabiye qadir xanim ispaniyede Uyghur dawasini anglatti

D u q ning re'isi rabiye xanim we uning mu'awini ömer qanat “Kishilik hoquqni qoghdaydighan sheherler” pa'aliyitige qatnishish üchün 27-séntebirde barsélonagha yétip keldi.

Shuningdin kéyin ular ispaniyening kataloniye ölkiside bir heptilik ziyarette bolup, shu jaydiki axbarat wasitiliri bilen uchrashqan, shundaqla Uyghurlarning hazirqi ehwali, jümlidin xitay siyasitining Uyghurlarni qarshiliqqa mejbur qiliwatqanliqi heqqide tepsiliy melumatlar bergen.

Rabiye xanim bu ziyaretning tunji qétimliq ispaniye ziyariti bolsimu, uning ispaniye xelqige Uyghur dawasini anglitishta zor ehmiyetke ige ikenlikini bildürdi.

Xitayning démokratiyelishishi heqqidiki xelq'araliq yighinda Uyghurlar mesilisi muzakire qilindi

2-Öktebir nyuyork shehiride bashlan'ghan “Xitayda hakimmutleqliqning axirlishishi we démokratiye upuqi” témisidiki xelq'araliq yighinda xitaydiki kompartiye diktatoriliqining pat yéqinda aghdurulush éhtimalliqi hemde xitayning shu waqitta démokratiyelishish mumkinchiliki nuqtiliq muzakire qilindi.

Yighin'gha Uyghurlargha wakaliten élshat hesen we eniwerjan qatnashqan bolup, ular Uyghurlar diyarining hazirqi ré'al ehwali hemde Uyghurlarning arzusi heqqide melumatlar berdi.

Yighin jeryanida alaqidar mutexessisler xitay démokratiyege ötkende Uyghurlar diyari mesilisining qaysi shekilde hel bolushi mumkinliki heqqidiki so'allargha jawab bérip, “Uyghurlarning öz teqdirini özi belgilishi” barliq mesililerni tinch usulda hel qilishning tüp achquchi, dep körsetti.

Rabiyxan anining arzusi emelge ashmidi

Bortala shehiridiki 82 yashliq rabiyxan anining qanunluq pasporti saqchilar teripidin musadire qilin'ghandin kéyin u radiyomiz muxbirining ziyaritini qobul qilip bu ehwallarning tepsilatini tashqi dunyagha anglatqan idi.

Bortala saqchi da'iriliri uning pasport mesilisini hel qilish üchün rabiyxan anidin besh künlük sürük telep qilghan. Emma bügün ular rabiyxan anigha pasportining qayturup bérilmeydighanliqini uqturup, uninggha shexsiy menpe'et üchün xitay dölitining yüzige dagh chüshürmeslik heqqide agahlandurush bergen. Rabiyxan ana buninggha qarita özining bu yoldin qaytmaydighanliqini bildürgen.

Rabiyxan anining pasport mesiliside tashqi dunyagha ashkara bolghan hadisiler Uyghurlar diyaridiki siyasiy bésimning qaysi derijige yetkenlikidin bésharet bermekte.

Xitayning “Diniy ishlarni bashqurush nizami” qozghighan endishiler

Xitay hökümiti yéqinda élan qilghan “Diniy ishlarni bashqurush yéngi nizami” diki diniy étiqad erkinlikini cheklesh meqset qilin'ghan maddilar xelq'ara jama'etning tenqidige uchridi.

Melum bolushiche bu yéngi “Nizam” diki bezi maddilar puqralarning diniy étiqad erkinlikini zörür tépilghanda “Tashqi küchlerning qoli” yaki “Bölgünchilik” dégen namlarda chekleshke ruxset qilidiken. Buning bilen Uyghurlarning eslidinla cheklimiler ichide dawam qiliwatqan diniy étiqad erkinliki téximu qattiq teqibge uchraydiken.

Gérmaniye “Xeter astidiki xelqler jem'iyiti” din ulrix déli'us we amérika mariyland uniwérsitétining proféssori ma xeyyün “Yéngi nizam” diki bu maddilar diniy amma bilen hakimiyet otturisidiki düshmenlikni kücheytiwétidu, dédi.

Uyghurlar diyarida uchur alaqisi qattiq kontrol qilinmaqta

Uyghurlar diyaridiki “Qorchaq” re'is shöhret zakir yéqinda xongkongdiki “Sumurgh téléwiziyisi” ning muxbirining so'allirigha jawab bergende chet'ellerdiki “Düshmen” küchlerning uchur alaqisi yoli arqiliq Uyghurlar diyarigha singip kirishke urunuwatqanliqini, emma alaqidar orunlarning pat yéqinda buning toluq aldini élish tedbirlirini yolgha qoyidighanliqini bildürgen.

Bu tedbirlerning bir qismi süpitide 1-öktebirdin bashlap Uyghurlar diyarida “Muqimliqni qoghdash” dégen namda téléfon we uchur-alaqe torlirini kimlik kinishkisi boyiche tizimlash yolgha qoyulghan.

Chet'ellerdiki weziyet közetküchiliri bolsa, yer shari uchurlishiwatqan bir dewrde bu xil tetür tedbirlerning omumiy éqimni tosup qalalmaydighanliqini, buning peqet “Quliqini étiwélip qongghuraq oghrilash” tin bashqa nerse emeslikini tekitlidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.