Heptilik xewerler (7-1 aprél)

Uyghurlar dunya démokratik herikiti yighinida

Türkiyining istanbul shehiride 4-nöwetlikk dunya démokratik herikiti yighini ötküzüldi. Yighin'gha dunyadiki 120 din artuq dölettin kelgen 500 ge yéqin kishi qatnashti. Uyghurlardin d u q re'isi erkin aliptékin we amérika Uyghur birleshmisi re'isi nury türkel ependiler qatnashti. Türkiyidiki sherqiy türkistan medeniyet hemkarliq teshkilatining uyushturushi bilen, yighin zali aldida 20 ge yéqin Uyghur namayish ötküzdi.

Yighin'gha ishtirak qilghan amérika Uyghur jemiyitining bashliqi nuri türkel ependi we erkin aliptékin ependiler bu qétimqi yighinning Uyghurlarning démokratik we hörlük heriketliri üchün ehmiyetlik ikenlikini izhar qildi.

Barin inqilabining 16 yilliqi xatirilendi

Barin inqilabining 16 yilliq xatire küni munasiwiti bilen gérmaniye türkiye qatarliq döletlerdiki Uyghurlar xitay konsulxaniliri aldida namayish ötküzdi. Qazaqistan we qirghizistandiki Uyghurlarmu bu inqilabning 16 yilliq munasiwiti bilen xatirilesh pa'aliyiti élip bardi. Qazaqistandiki pa'aliyetke siyasiy pa'aliyetchi qehriman ghojemberdi rehberlik qilghan. Barin weqesi 1990-yili, aprél , zeydin yüsüp bashchiliqidiki barin yézisidiki déhqanlarning herikiti xitay armiyisi we saqchi küchlirining qorshap hujum qilishliri netijiside basturulghan idi. Bu weqege 16 yil bolsimu, emma Uyghurlargha chongqur tesir körsetkenliki bildürülmekte.

Kanada tewelikidiki hüsenjan jélil özbékistan saqchi da'iriliri teripidin tutqun qilindi.

Xewerlerge qarighanda, 26-mart küni a'ilisi bilen özbékistan'gha barghan kanada tewelikidiki hüsenjan jélil özbék saqchiliri teripidin tutup kétilgen. Özbék saqchiliri uni buningdin besh –alte yillar ilgiri ottura asiyada élip bérilghan Uyghurlarning siyasiy pa'aliyetliri bilen baghlap, uning matériyallirini toplimaqchi bolghan. Bezi inkaslargha qarighanda, hetta özbek saqchilirining hüsenjanni xitaygha qayturup bermekchi boluwatqanliqi heqqide endishilermu körülmekte. Emma, hazirche téxi tashkent da'iriliridin bu heqte héchqandaq bir resmi uchur chiqqini yoq. Xewerlerge qarighanda, kanada tashqi ishlar ministirliqimu bu mesilige köngül bölüwatqan iken.

Xitay yene bir neper Uyghurgha ölüm höküm qildi

Xitay sot da'iriliri 2003 ‏- yili pakistan hökümiti teripidin xitaygha tapshurup bérilgen ismayil qari yeni ilham dep tonulghan ismayil semetni, döletni parchilashqa urun'ghan, qanunsiz partlatquch yasash jinayiti ötküzgen dep eyiblep, ölüm jazasigha höküm qildi. Erkin asiya radi'osi muxbirining igilishiche, ismayil semet ürümchi sheherlik ottura xelq sot mehkimisi teripidin 2005‏-yili 10‏- ayning 31‏- küni ölüm jazasigha höküm qilin'ghan. Lékin sot hökümide, ismayil semetning eger hökümge qayil bolmisa, aptonom rayonluq yuqiri xelq sot mehkimisige erz qilalaydighanliqi bayan qilin'ghan. Emma, ismayil semet sotning pütün eyibleshlirini ret qilip, eyibnamide békitilgen pakitlar pütünley xata, men gunahsiz dégen. Xewerlerge qarighanda, xitay da'iriliri Uyghur siyasiy pa'aliyetchilerge ölüm höküm qilishni dawamlashturmaqta. Aptonom rayon partkom sékritari wang léchü'en buningdin bir yil ilgiri qisqighina on ay ichide 50 ademge ölüm höküm qilghanliqini bildürgen.

Amérika 22 neper xitay qachiqini qolgha aldi.

6-Apréldiki xewerlerge asaslan'ghanda, amérikining siyatil shehiridiki déngiz chégra ötkilide shang xeydin yük paroxodi bilen yük sanduqlirigha mökünüp oghirliqche amérikigha qéchip kelgen 18 er we 4 ayal amérika chégra xadimliri teripidin qolgha élin'ghan. 15 Künlük seper jeryanida bu ademlerning salametliki dexilge uchrimighan. Yéqinda amérika terep 39 ming xitay qachiqini xitaygha qayturup bérish heqqide béyjing da'iriliri bilen sözleshken idi. Xewerlerge qarighanda, yilan béshi dep atalghan xitay qara qolliri bir ademdin 30mingdin 60 mingghiche amérika dolliri élip amérikigha qachuridiken.

Amérika démokratiye we kishilik hoquq doklati élan qildi

Amérika tashqi ishlar ministirliqi démokratiye we kishilik hoquq doklati élan qilip, xitay, bélarusiye, rusiye qatarliq döletlerning kishilik we démokratiyilik hoquqni depsende qiliwatqanliqi bilen eyiblidi. Amérikining bu eyiblishi rusiye we xitayning naraziliqlirini qozghidi. Xitay dölet re'isi xu jintawning amérika sepirige az qalghan bu waqitta élan qilin'ghan mezkur doklatta, xitayning kishilik we démokratiye hoquqlirining depsende boluwatqanliqi mexsus betler arqiliq qayta tilgha élin'ghan.(Ümidwar)