Heptilik xewerler (13- öktebirdin 19 - öktebirgiche)

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar birleshme komitéti 2007- yilliq kishilik hoquq doklati élan qildi

Amérika qoshma shtatliri dölet mejlisi we hökümitining xitay ishlar birleshme komitéti mushu ayning 10- küni xitayda barghanche éghirliship kétiwatqan kishilik hoquq ehwali heqqide 300 betlik bir doklat élan qilghan bolup, doklatta, 2006- yilidin buyan xitayda qanun bilen idare qilish jehette alahide ilgirileshlerning körülmigenliki, eksiche kishilik hoquq depsendichiliklirining izchil yüz bérip turghanliqi otturigha qoyulghan bolup, Uyghur éli we tibetlerde künsayin éghirliship bériwatqan siyasiy bésimlar alahide tilgha élin'ghan.

Doklatning xitayning her tereplime mesililiri qatarida yene Uyghurlarning duch kéliwatqan mesililirigimu alahide orun bérilgen bolup, xitay da'irilirining Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchiriliri jümlidin xelq'ara sehnide pa'aliyet élip bériwatqan d u q re'isi rabiye qadir xanimning a'ile-tawabi'atlirigha zerbe bergenliki otturigha qoyulghan.

. Doklatta "az sanliq milletlerning milliy kimlikini ipadileydighan siyasiy köz qarashlirini bitchit qilish üchün, 1990 - yillardin bashlap herxil heriketlirini élip barghan xitay hökümiti, 2001- yilidin buyan shinjang Uyghur aptonom rayonida basturush heriketlirini téximu éghirlashturdi. Bu rayondiki kishilik hoquq depsendichilikliri we basturush heriketliri Uyghur milliy kimlikining köp tereplirige chongqur singip ketken." Dep körsitilgen.

Bu doklatta yene Uyghurlarning söz erkinliki, metbu'at erkinlikining éghir dexli-terizge uchrawatqanliqi, Uyghurlarning kishilik hoquqliri we milliy mesililiri heqqide sözligen kishilerning qattiq jazalinidighanliqi körsitilgen.

Jüme küni xitay hökümiti amérikining mezkur doklatigha naraziliq bildürüp, doklatta körsitilgen mesililerni inkar qildi.

Amérika dölet mejlisi dalay lamagha altun médal berdi

17- Öktebir küni amérika dölet mejlisi binasida tibet rohaniy dahiysi dalay lamani dölet mejlisi altun médali bilen mukapatlash murasimi ötküzüldi. Bu murasimgha amérikining aliy dölet rehberliri ishtirak qilghan bolup, prézidént jorj bush, dölet mejlisi altun médalini dalay lamagha öz qoli bilen berdi.

Dölet mejlisi altun médali amérika puqralirigha bérilidighan eng aliy sherep mukapati bolup hésablinidu. Buningdin bir kün ilgiri yeni 16-öktebir küni prézidént bush dalay lamani mexsus aq sarayda qobul qilghan bolup, u béyjing rehberlirini dalay lama bilen söhbet ötküzüshke teshebbus qilghan.

Prézidént bushning bu bir qatar heriketliri xitay hökümitining qattiq qarshiliqigha uchrighan bolsimu, biraq netijige érishelmigen . 18-Öktebir küni xitay tashqi ishlar ministirliki dalay lamagha altun médal bérish ishini yene bir qétim eyiblep," buning amérika-junggo munasiwetlirige éghir tesir yetküzidighanliqi" ni iz' har qilghan. Dalay lama dölet mejlisidiki murasimda qilghan sözide yene özining "tibetning musteqilliqini istimeydighanliqini, peqet heqiqiy aptonomiye isteydighanliqi" ni qayta tekitligen.

Dalay lamagha altun médal bérish murasimigha Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadirmu teklip bilen qatnashqan .

Bérlinda yipek yoli medeniyiti körgezmisi échildi

14 - Öktebir künidin bashlap, gérmaniye paytexti bérlin shehride "yipek yoli medeniyiti körgezmisi" bashlandi. Bu körgezme 2008 - yili 1 - ayning 14 - künige qeder dawam qilidu.

Mezkur körgezmige Uyghur diyaridin tépilghan 190 ewrishke qatnashturulghan. Buning ichide 180 danisi tarim wadisidin yéngidin tépilghan medeniyet yaldamiliri bolup hésablinidiken. Bu, uzundin buyan biraz keng kölemde ötküzülgen bir qétimliq mexsus yipek yoli körgezmisi bolupla qalmastin, belki tarim wadisining qedimi medeniyet yadikarliqliriningmu tunji qétim keng da'iride tonushturulushi iken.

Biraq, bu yadikarliqlarning Uyghurlargha tewelik mesilisi heqqide héchqandaq söz bolmighanliqi, gérmaniyidiki bir qisim mutexessisler hem Uyghur körermenlerni heyran qaldurghan.

Türkiyidiki Uyghur yash proféssor doktor - alimjan inayet

Bir milletning sapasi aldi bilen uning ma'aripi we medeniyet yüksekliki bilen ipadilinidu. Medeniyetlik milletler özlirining büyük shexsliri, alimliri we bashqa namayendilirini qedirleydu. Türkiyide yashaydighan Uyghurlarning sanining 10 mingdin artuq ikenliki, bularning köpinchisining soda-iqtisadiy saheler boyiche ishlep, ularning arisidin köpligen tijariy shexslerning yétiship chiqqanliqi melum.

Türkiye Uyghurliri arisidin tonulghan ilim erbablirimu meydan'gha kelmekte, izmirdiki ege uniwérsitétining proféssori alimjan inayet ene shularning biridur. 1980-Yillarning axirida türkiyige kélip oqushqa bashlighan alimjan inayet ependi uzun yilliq japaliq emgek netijiside, bu yil, 10 - ayning 10 - küni resmiy proféssor boldi. U, türkiyidiki Uyghur yashliri ichidiki tunji proféssor doktordur.

80-Yillarda béyjingdiki merkiziy millet institutini püttürüp, türkiyige oqushqa kelgen alimjan ,ilgiri kéyin, magistirliq, dokturluq unwanlirini aldi, aliy mektepte ishlesh jeryanida, yardemchi dotsént doktor, dotsént dokturluq musapilirini bésip, axiri proféssor doktorluq unwanigha sazawer boldi. U, Uyghur folklori we Uyghur dastanliri tetqiqati sahesi boyiche türkiyidiki aldinqi qatardiki mutexessistur.

Putin iranni ziyaret qildi

Xitay kompartiyisining 17-qétimliq qurultiyi échiliwatqan, shuning bilen bir waqitta amérika prézidénti jorj bush tibet rohaniy dahiysi dalay lamani aq sarayda qobul qilghan hemde dölet mejlisining dalay lamagha aliy altun médal teqdim qilish murasimigha qatniship xu jintawni qattiq xapa qiliwatqan bir peytte rusiye prézidénti wladimir putin 16- öktebir küni iran paytexti téhranni ziyaret qilip, iran prézidénti maxmud exmedi nijat bilen iran-rusiye hem ularning amérikigha munasiwetlik mesililiri heqqide pikir almashturdi.

Shu küni yene iran, rusiye, qazaqistan, türkmenistan we ezerbeyjandin ibaret besh kaspi boyi dölitining aliy rehberliri yighini téhranda échildi. Putin amérikini agahlandurup, amérikining kaspi boyidiki her qandaq bir döletni bashqa bir döletke hujum qilishqa ishlitishige qarshi turidighanliqini jakarlidi.

Putin 1943-yili sowét rehbiri stalin téhranni ziyaret qilghandin kéyin ikkinchi qétim bu döletke kelgen rusiye prézidéntidur.

Putin 19-öktebir küni rusiyining nopus we köchmen siyasiti mesilisi heqqidiki pilani heqqide sözliginide, dölet menpe'eti nuqtisidin chiqish qilip, xitaylarni rusiyige köchmenlikke qobul qilmaydighanliqini bildürdi. (Ümidwar)