Dunya insanliq hoquq xitapnamisi

Dunya insanliq hoquq xitapnamisi

1948-Yili 10 -dékabirda, birleshken döletler teshkilati omumiy yighinining 217 nomurliq körsetـmisi boyiche qubul qilinip élan qilindi

Kirish söz

Insanlar a'ilisidiki barliq ezalirining yaralma ghururi, baraberliki we ajralmas hoquqlirini étirap qilish dunyadiki erkinlik, adalet we ténchliqning asasi dep,

Insan hoquqlirigha bolghan itibarsizliq, kemsitish, insaniyetning wijdanida ghezeb qozghaydighan wehshi qilmishlarni keltürip chiqarghan bolsa, söz we étiqad erkinliki bar, wehime we muhtajliqtin xali bir dunyaning meydan'gha kélishi barliq insanlarning eng büyük arzusi dep jakalan'ghanliqtin,

Ademni amalsizliqtin zulum we ézilishke qarshi isyan köttürishke mejburlimasliq üchün insanning hoquqi qanun teripidin qoghdilinishi zörür dep,

Döletler arisidiki dostluq munasiwitini rawajlandurish zörür dep,

Birleshken döletler teshkilatidiki xelqler bu nizamname arqiliq insanlarning asasliq hoquqliri, ghururi we insanliq qedir-qimmitige, hemde er-ayallarning hoquqita baraberlikige bolghan étiqadini qayta izahlap, ijtima'i tereqqiyatni we turmush sewiyesining yaxshilinishini téximu erkin halda ilgiri sürüshni qarar qilghanliqtin,

Eza bolghan döletler birleshken döletler teshkilati bilen hemkarliship, insanliq hoquqi we asasliq erkinlikke bolghan omumiy étibar we ri'aye qilishni algha sürüshni wujudqa keltüridighanliqigha wede bergenliktin,

Mushu hoquq we erkinliklerge bolghan bir ortaq tonushqa kélip, bu wedini toluq emelge ashurishta eng zor ehmiyetke ige dep qarap,

Shunga hazir,

Omumiy yighin,

Dunya insanliq hoquq xitapnamisini pütkül xelqler we döletler béjirishke tégishlik bolghan ortaq ölchem dep jakalaydu. Her bir shexs we jem'iyetning her bir orgini mezkur xitapnamini izchil türde este ching tutup ügitish we telim bérish arqilish mushu hoquq we erkinliklerge bolghan étibarni ilgiri sürip, dölet ichide yaki xelq'arada basquchliq charilerni qollinip, bu hoquq we erkinliklerning eza bolghan döletler arisida hem bu döletler teripidin idare qilin'ghan zimindiki xelqler arisida ünümlik halda omumiyüzlik tonulishi we emel qilinishigha kapaletlik qilishi lazim.

1 -Madda

Barliq insan izzet-hörmet we hoquqida baraber bolup erkin tughulidu. Ulargha eqil we wijdan ata qilin'ghan bolghachqa, bir-birige qérindashlarche mu'amilide bolushi kérek.

2 -Madda

Her bir adem érqiy, renggi, jinsi, tili, diniy étiqadi, siyasiy we bashqa köz-qarashliri, yaki dölet we ijtima'i kélip chiqishi, mal-mülki, toghulushi we bashqa salahetlirining qandaq bolushidin qet'i-nezer, perqsiz halda bu xitapnamide belgilen'gen barliq hoquq we erkinliklerge ige.

Buningdin bashqa, insanlar özliri mensup bolghan meliket yaki ziminning meyli musteqil dölet, hawale qilin'ghan térritoriye, aptonomiyesiz yaki igilik hoquqning cheklimisige üchrighan bir zimin bolsun, siyasiy, qanuniy we xelqaralarda turghan ornigha qarap periqlendürilmesliki kérek.

3 -Madda

Her bir ademning hayatqa, erkinlikke we shexsiy amanliqqa érishish hoquqi bar.

4 -Madda

Hich qandaq bir adem qulluqta yaki malayliqta tutup turulـmasliqi kérek. Herqandaq shekildiki qulluq we qul sodisi men'i qilinidu.

5 -Madda

Hich qandaq bir ademni qiynashqa, wehshiy, insan qélipidin chiqqan yaki shermende qilidighan üssullar bilen xorlashqa yaki jazalashqa bolـmaydu.

6 -Madda

Her bir ademning her qandaq jayda qanun aldida bir insan dep tonolish hoquqi bar.

7 -Madda

Hemme adem qanun aldida baraber bolup, periqlendürilmestin qanunning toluq qoghdilinishigha érishish hoquqi bar. Hemme adem mezkur xitapnamige zid kélidighan her qandaq kemsitishke we bu xil kemsitishni küchkertishke qarshi oxshash qoghdinish hoquqi bar.

8 -Madda

Her bir ademning asasiy qanun yaki bashqa qanunlarda bergen asasliq hoquqlirini depsende qilghan qilmishlar üstidin layaqetlik sot mehkimisining ünümlik halda türitishini telep qilish hoquqi bar.

9 -Madda

Hich kimni xalighanche qolgha élishqa, solap qoyushqa yaki sürgün qilishqa bolmaydu.

10 -Madda

Her bir ademning özining hoquqliri we mejburyetlirini, shundaqla özi üstidin qilin'ghan jinayi hökümlerni éniqlap chiqishqa, bir musteqil we biterep sot mehkimisining adil we ochuq sot échishini telep qilish hoquqi bar.

11 -Madda

1. Jinayet bilen eyiblen'gen her qandaq ademning özini aqlash üchün zörür bolghan barliq imkaniyetler yaritip bérilgen bir ochuq sotta qanun boyiche jinayetliri ispatlan'ghiche gunahsiz dep qarilish hoquqi bar. 2. Her qandaq bir adem bir döletning yaki xelq'araliq qanunda jinayet dep hisablanmaydighan her qandaq bir qilmish yaki biperwaliqi üchün délo sadir bolghan waqitta jinayetchi dep qaralـmasliqi kérek. Sadir qilin'ghan sewenlikni shu mezgilde muwapiq kélidighan jazadin artuq jaza bérishke hem bolmaydu.

12 -Madda

Her qandaq bir ademning shexsi turmushigha, a'ilisige, öyi yaki xet-cheklirige xalighanche chéqilishqa, we izzet-abroyigha dagh keltürishke bolmaydu. Her qandaq bir ademning bu xil arilishish we hujum qilishlardin qanuniy qoghdunish hoquqi bar.

13 -Madda

1. Her bir ademning dölet ichide erkin yürüsh-türush we chégra ichidiki rayonlarda makanlishish hoquqi bar. 2. Her bir ademning her qandaq bir dölettin, jümlidin özining dölitidin ayrilish we qaytip kélish hoquqi bar.

14 -Madda

1. Her ademning ziyankeshliktin qéchip bashqa döletlerde panahlishish we uningdin behriman bolush hoquqi bar. 2. Mezkur hoquq, siyasiy tüs alـmighan jinayetler üchün yaki birleshken döletler teshkilatining meqsidi we prinisiplirigha zid kélidighan qilmishlar üchün béridighan jazalarda küchke ige bolmaydu.

15 -Madda

1. Her bir ademning grazhdanliq hoquqi bar. 2. Hich qandaq bir ademning grazhdanliq hoquqini xalighanche mehrum qilishqa yaki grazhdanliqini özgertish hoquqini ret qilishqa bolmaydu.

16 -Madda

1. Yéshigha tolghan yigit-qizlarning érq, dölet teweliki we din jehettiki hich qandaq cheklimige uchrimastin toy qilip a'ile qurush hoquqi bar. Ular toy qilishta, er-ayalliq jeryanida we ajritip kétishte baraber hoquqqa ige. 2. Toy her ikki terepning erkin we toluq raziliqi bilen bolushi kérek. 3. A'ile jem'iyetning tebi'i we asaliq yadrosi bolup, u jem'iyet bilen döletning qoghdishigha ige bolush hoquqi bar.

17 -Madda

1. Her bir ademning özi yalghuz we bashqilar bilen shérik halda mal-mülük tutush hoquqi bar. 2. Hich kimni mal-mülkidin xalighanche ayriwétishke bolmaydu.

18 -Madda

Her bir ademning oy-pikir, wijdan we diniy erkinlik hoquqi bar bolup, bu hoquq özining diniy étiqadini we ishenchisini özgertish erkinliki, hemde özining diniy étiqadini we ishenchisini telimat, ibadet we murasimlar arqiliq, meyli yalghuz yaki kolléktiw halda bolsun, meyli ammiwiy yaki shexsiy sorunda bolsun, bimalal ipadilesh erkinlikini öz ichige alidu.

19 -Madda

Her bir ademning pikir we ipadilesh erkinlik hoquqi bar. Bu hoquq tosalghusiz halda öz pikride turush erkinliki, hemde üchur we idéyelerni her qandaq waste bilen chégra cheklimisige uchrimay izdesh, qubul qilish we tarqitish erkinlikini öz ichige alidu.

20 -Madda

1. Her bir ademning ténch yighilish we arilishish erkinlik hoquqi bar. 2. Hich qandaq bir ademni melum bir teshkilatqa mejburlap kirgüzishke bolmaydu.

21 -Madda

1. Her bir ademning öz dölitidiki hökümetke biwaste yaki erkin saylan'ghan wekil arqiliq qatnishish hoquqi bar. 2. Her bir ademning öz dölitidiki ammiwi mulazimetlerdin teng paydilinish hoquqi bar. 3. Xelqning iradisi hökümet hoquqining asasi bolushi kérek. Bu irade her bir ademge oxshash hem baraber bolghan saylam hoquqi bérilish, mexpiy bilet tashlash yaki erkin bélet tashlashqa teng bolghan usullar arqiliq élip bérilghan resmiy saylamlar bilen eks ettürilishi kérek.

22 -Madda

Jem'iyetning bir ezasi bolush süpiti bilen, her bir adem ijtima'i kapaletke hoquqluq, hemde her bir döletning tüzimi we bayliqlirigha qarap, döletning tirishchanliqi we xelq'araliq hemkarliq arqiliq ghururi we xarektirining tereqqiyatida mustesna bolsa bolـmaydighan iqtisadiy, ijtima'i we medeniy hoquqlirini emelge ashurishqa hoquqluq.

23 -Madda

1. Her bir ademning xizmet qilishqa, xizmetni öz erkinliki bilen tallashqa, adil we yaxshi xizmet shara'itqa érishish, hemde ishsizliqtin qoghdinish hoquqi bar. 2. Her bir ademning kemsitishtin xali halda oxshash xizmette oxshash heq élish hoquqi bar. 3. Her bir ishlewatqan ademning özi we a'ilisining insanliq qedir-qimmitige erziydighan mewjudliqqa kapaletlik qilish üchün, xalis hem özi yaxturghan heq élishqa, zörür tépilsa bashqa ijtima'i muhapizet yolliri bilen kam qalghanni toluqliwélish hoquqi bar. 4. Her bir ademning öz menpe'etini qoghdash üchün ishchilar uyushmisi qurush yaki uninggha qatnishish hoquqi bar.

24 -Madda

Her bir ademning dem élish, jümlidin xizmet waqtini muwapiq halda cheklesh we ma'ashliq dem élishtin qererlik halda behriman bolush hoquqi bar.

25 -Madda

1. Her bir ademning özi we a'ilisining salamiti we parawanliqigha yéterlik bolghan turmush sewiyesi, jümlidin yéterlik yimek-ichmek, kiyim-kéchek, turalghu, dawalinish we zörür bolghan ijtima'i parawanliq xizmetlirige bolghan heqni, hemde ishsiz qalghanda, késel bolup qalghanda, méyip bolup qalghanda, tul qalghanda, qérighanda yaki özi bir terep qilishi mümkin bolـmighan bashqa jehettiki tirikchilik qiyinchiliqlirigha duchar bolghanda kapaletlik qilinishqa hoquqi bar. 2. Anilar we balilar alahide köyünish we yardemge érishish hoquqi bar. Barliq balilar, nikahliq yaki nikahsiz tughurlushtin qet'i-nezer, oxshash ijtima'i muhapizettin behriman bolushi kérek.

26 -Madda

1. Her bir ademning ma'aripqa érishish hoquqi bar. Bashlan'ghuch ma'arip hich bolـmighanda heqsiz bolushi kérek. Bashlan'ghuch ma'arip mejburi bolushi kérek. Téxnikom we kespiy mektepler yéterlik bolushi, ali mektepler qabiliyiti yetken her qandaq bir ademge asasen ochüq bolushi kérek. 2. Ma'arip insanning xarektirini toluq yétildürishni, hemde insanliq hoquq we asasliq erkinliklerge bolghan hörmetni kücheytishni nishan qilghan bolushi kérek. Ma'arip barliq döletler, érqiy we diniy guruppilar arisidiki öz-ara chüshünishni, yol qoyushni we dostluqni ilgiri sürüshi, hemde birleshken döletler teshkilatining iénchliqini saqlash pa'aliyitini ilgiri sürishi kérek. 3. Ata-anilarning öz perzentlirige qandaq terbiye bérishni tallashta alahide hoquqi bar. 27 -Madda

1. Her bir ademning jama'etchilik ichidiki medeniy hayatqa erkin qatnishish, sen'ettin hozurlinish,shundaqla penniy yüksilish we uning paydisidin behriman bolush hoquqi bar. 2. Her bir ademning özi yaratqan ilmiy, edebiy yaki sen'et eserliridin kélip chiqqan meniwi we maddi menpe'etlerni qoghdash hoquqi bar.

28 -Madda

Her bir ademning mezkur xitapnamide bayan qilin'ghan hoquq we erkinlikler toluq emillishidighan bir ijtima'i we xelq'araliq tertipke ige bolush hoquqi bar.

29 -Madda

1. Her bir ademning özining xarektirini erkin we toluq rawajlandurishqa imkan bergen jama'etchilik aldida öteshke tégishlik mejburyiti bar. 2. Her bir adem öz hoquqi we erkinliklirini jari qilghanda, qanunda peqet bashqilarning insanliq hoquqi we erkinlikini tonush we hörmetlesh, hemde bir démokratik jem'iyetning edep-exlaq, jem'iyet tertipi we omumiy parawanliqi jehetlerdiki adil teleplirige uyghun bolush üchünla belgilen'gen cheklimilirige boysunishi lazim. 3. Bu hoquq we erkinlikler her qandaq ehwal astida birleshken döletler teshkilatining meqset we pirinsiplirigha zid halda ishlitishke bolmaydu.

30 -Madda

Bu xitapnamidiki hich bir madda hich bir dölet, guruppa yaki shexske mezkur xitapnamide bayan qilin'ghan hich bir hoquq we erkinlikni yoqutishni meqset qilghan heriket yaki qilmishlar bilen shughullinishqa yol qoyidu dep qaralـmasliqi kérek.