Ilham toxti “Saxarof erkinlik mukapati” ning axirqi 4 namzatining biri bolghan
2019.10.09
Gérmaniyediki “Ilham toxtini qollash guruppisi” ning bashliqi enwerjan ependi radiyomiz ziyaritini qobul qilip, ilham toxtining yawropa parlaménti teripidin 2019-yilliq “Saxarof erkinlik mukapati” ning axirqi 4 namzatining biri bolup tallan'ghanliqini bildürdi.
Ilham toxti ependining amérikadiki qizi jewher ilham 9-séntebir küni radiyomiz ziyaritini qobul qilip, yawropa parlaméntining dadisi ilham toxti üchün körsetken barliq tirishchanliqlirigha rehmet éytti.
Yawropa parlaméntining toridin melum bolushiche, 8-öktebir küni bu yilliq “Saxarof erkinlik mukapati” ning axirqi namzatliri élan qilin'ghan bolup, ilham toxti bu 4 namzatning biri bolup tallan'ghan. Igilinishiche, 24-öktebir 2019-yilliq “Saxarof erkinlik mukapati” ning eng axirqi netijisi élan qilinidiken.
Ilham toxti 2016-yili tunji qétim “Saxarof erkinlik mukapati” gha namzatliqqa körsitilgen idi. Eyni chaghda bu teshebbusni amérikadiki xitay kishilik hoquq pa'aliyetchisi saw yashö xanim, indiyana uniwérsitétidiki tibetshunas tetqiqatchi merhum élliyot spérling ependi, firansiyediki kishilik hoquq pa'aliyetchisi proféssor mari xolsmen xanim we gérmaniyediki enwerjan ependiler otturigha qoyghan. Ularning teshebbusi bilen gérmaniyede qurulghan “Ilham toxtini qollash guruppisi” we yawropadiki “Wakaletsiz milletler teshkilati” birlikte ilham toxti ependini 2016-yili tunji qétim “Saxarof erkinlik mukapati” gha namzat qilip körsetken idi. Eyni waqitta yawropa parlaméntidiki ilham küchük qatarliq bir qisim parlamént ezalirimu ilham toxtini “Saxarof erkinlik mukapati” gha tewsiye qilip, mektup élan qilghan idi.
Enwerjan ependi “Ilham toxtini qollash guruppisi” ning hawalisi bilen 2016-yildin bashlap ilham toxtini “Saxarof erkinlik mukapati” gha namzatliqqa körsitish jeryanidiki xizmetlerni eslep ötti.
U bayanida 2016-yili yawropa parlaméntining ezaliridin ilhan küchük qatarliqlar ilham toxtini “Saxarof erkinlik mukapati” gha namzatliqqa körsetkende yawropa parlaméntidiki 40 tin artuq ezaning qollash béliti tashlighanliqini, üzlüksiz tirishchanliq netijiside aridin 3 yil ötüp 2019-yilgha kelgende, yawropa parlaméntidiki 60 tin artuq ezaning qollash béliti tashlishi bilen ilham toxtining axirqi 4 namzatning biri bolup tallan'ghanliqini bildürdi.
Bu yil 18-séntebir küni “Yawropani yéngilash guruhi” ning rehbiri dashan siyolos, yawropa parlaméntining ezaliridin ilhan küchük we fil benniyon qatarliq 3 neper siyasiy erbab ilham toxtini 2019-yilliq “Saxarof erkinlik mukapati” gha 2-qétim namzatliqqa körsetken. Mezkur tewsiye xéti shu küni yawropa parlaméntining torida qoshup élan qilin'ghan idi.
Eyni chaghda ilham toxtini 2019-yilliq “Saxarof erkinlik mukapati” gha namzatliqqa körsetken “Yawropani yéngilash guruhi” ning rehbiri dashan siyolos ependi ilham toxtini “Saxarof erkinlik mukapati” gha namzat qilip körsitishning ehmiyiti heqqide mexsus toxtilip ötken idi.
U mektupida mundaq dégen idi: “Xitayda kishilik hoquq we insanlarning eng eqelliy erkinlikini telep qilghan ilham toxti ‛saxarof erkinlik mukapati‚ ning rohini namayan qildi. U uzun yillardin buyan xitayda aptonomiye qanuni we uningda bérilgen hoquqlarning kapaletke ige bolushini telep qildi, Uyghurlarning weziyitini kishilerge tonutti. Uyghurlarning xitay jem'iyitide kemsitilishige qarshi küresh qildi. Ilham toxti hazir ömürlük qamaqta, hayati xewp astida ötüwatidu.
‛yawropani yéngilash guruhi‚ bügün bir küchlük signal berdi. U bolsimu ilham toxtini ‛saxarof erkinlik mukapati‚ gha namzatliqqa körsitish arqiliq Uyghurlarning kishilik hoquqi we erkinliki üchün élip bériliwatqan küreshlerge destek bérish!”
“Ilham toxtini qollash guruppisi” diki proféssor mari holsman xanim ziyaritimizni qobul qilip, aridin üch yil ötkendin kéyin ilham toxtining yawropa parlaménti teripidin “Saxarof erkinlik mukapati” ning axirqi namzatlirining biri bolup tallinishining muhim ehmiyetke ige ikenlikini bildürdi.
Proféssor mari xolsman xanim mundaq dédi: “Ilham toxti ependining bu xil mukapatlargha namzat qilip körsitilishi aldi bilen xitay hökümitining ilham toxtigha oxshash tinchliq bilen Uyghurlarning barawerliki we heqlirini telep qilghan, xitay xelqi bilen Uyghurlar otturisida köwrüklük rolini oynighan bir Uyghur pa'aliyetchini türmige qamishining xata bolghanliqini ispatlidi. Yene bir tereptin, milyonlighan Uyghurlar lagérlargha qamalghan, ilham toxtigha oxshash Uyghur serxilliri ömürlük qamaqqa, tashpolat téyip, xalmurat ghopurgha oxshash uniwérsitét mudirliri ölüm jazasigha höküm qiliniwatqan mushundaq bir tarixi weziyette dunyaning süküt qilmasliqini eskertti. Shuning bilen bir waqitta amérika, yawropa elliri qatarliq gherb démokratik döletlirining xitay bilen bolghan diplomatik munasiwetliride Uyghur mesilisini dawamliq otturigha qoyushi hemde xitay hökümitige qarita melum emeliy tedbir qollinishining zörürlükini hés qildurdi.”
Buningdin birqanche hepte ilgiri yeni, 2019-yili 30-séntebir küni ilham toxti ependige 2019-yilliq “Waslaw xawél kishilik hoquq mukapati” bérilgen idi.
Béyjing milletler uniwérsitétining dotsénti ilham toxti Uyghurlarning xitaydiki barawerliki we qanuniy heqlirini telep qilghanliqi üchün xitay hökümiti teripidin 2014-yili 15-yanwar tutqun qilinip, “Bölgünchilik we milliy qutratquluq” bilen eyiblen'gen hemde shu yili 23-séntebir küni muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan idi. Bu yillarda uninggha xelq'araliq nopuzluq mukapatlardin “Barbara goldsimis erkin yézish mukapati”, “Martin ennalis kishilik hoquq mukapati” qatarliq birqanche xil mukapatlar bérildi. Ilham toxti ependi yene 2019-yilining béshida amérika dölet mejlisidiki muhim siyasiy erbablar teripidin 2019-yilliq “Nobél tinchliq mukapati” gha namzatliqqa körsitilgen idi.