IPAC Xitaygha qayturulush xewpi astida qalghanlarni qoghdashqa tirishmaqta
2021.11.04
29-Öktebir küni “20 Dölet guruhi” ( G-20) yighinigha qatnishish üchün “20 Dölet guruhi” gha eza döletlerning rehberliri italiyening paytexti rimgha yighilghanidi. Oxshash bir waqitta “Xitaygha qarshi parlaméntlar komitéti” yeni “Aypek” ( IPAC) ning ezalirimu rimgha toplan'ghan bolup, ular dunya rehberlirini xitayda yüz bériwatqan kishilik hoquq depsendichilik mesililirige diqqet qilishqa chaqiriq qilghan.
“Xitaygha qarshi parlaméntlar komitéti”, yeni “Aypek” ning eza döletliri “20 Dölet guruhi” gha eza dölet rehberlirini kilimat özgirishi, iqtisad qatarliq mesililerge oxshashla xitayning kishilik hoquq depsendichilik mesilisiningmu éghir mesile ikenlikini tekitligen. “Aypek” ke eza bolghan 20 döletning 82 parlamént ezasi 29-öktebir küni “Qayturuwétishke bolmaydu” ( DoNotExtradite) chaqiriqnamisige imza qoyghan.
Ular mezkur chaqiriqname arqiliq barliq döletlerni u döletliride turushluq Uyghur we bashqa milliy we diniy kimliki yaki siyasiy pa'aliyiti sewebidin xitaygha qayturulush xewpi astida turuwatqan kishilerni xitaygha qayturmasliqqa chaqiriq qilghan. “Aypek” yene xitaygha qayturuwétilish xewpige duch kelgen pa'aliyetchiler üchün mexsus belge chiqarghan bolup, belgide ashu kishining kimlik uchurliri we xitaygha weyaki xongkonggha qayturwétilmeslik telipi yézilghan.
“Aypek” ning kordinatori, yeni maslashturghuchisi luk di pulford ependi bu heqte ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “‛aypek‚ ning qiliwatqini bolsa xitaygha qayturulush xewpi astida qalghanlarni qoghdashning yollirini tépishqa tirishiwatidu. Biz shuning üchün xitay bilen jinayetchilerni ötküzüp bérish kélishimnamisige imza qoyghan döletlerde turuwatqan qayturulush xewpi astida qalghan kishiler üchün bir belge chiqarduq. Bu belgide ashu belge tewe bolghan kishining siyasiy réjimning qurbani ikenliki, shunga héchqaysi bir döletning xitay teripidin ‛siyasiy jinayetchi‚ dep qaralghan kishilerge qarita xitay bilen tüzgen kélishimni ijra qilmasliqi kérekliki yézilghan. Eger ular yenila qolida ashundaq belgisi bar kishilerni xitaygha qaytursa ‛aypek‚ teripidin jawabkarliqi sürüshte qilinidu. Biz ashu siyasiy pa'aliyetchilerge shundaq deymizki, biz herqaysi döletlerdiki qanun belgiligüchiler bolush süpitimiz bilen qollinishqa tégishlik barliq küchlerni ishlitip silerni qoghdaymiz, biz silerning arqanglarda”.
Kompyutér inzhénéri we kishilik hoquq pa'aliyetchisi idris hesen 19-iyul küni xitay hökümitining telipi bilen kasabilanka ayrodromida marakesh dölet xewpsizliki saqchiliri teripidin qolgha élin'ghanidi. Idris hesenning tunji soti 12-awghust küni échilghan bolup, nöwette idris hesenning soti marakesh edliye tarmaqliri teripidin 5-qétim kéchiktürülgen. “Bixeterlikni qoghdighuchilar teshkilati” ning ashkarilishiche, aldinqi qétim 27-öktebir künige kéchiktürülgen idris hesenning soti, marakesh edliye tarmaqliri teripidin yene 24-noyabir künige kéchiktürülgen.
Luk di pulford ependi intérpol (xelq'ara saqchi) teripidin “Tutush buyruqi” chiqirilghan qanche kishining barliqi heqqide éniq melumat yoqluqini emma muhajirettiki Uyghurlarning dunyaning herqaysi jaylirida xitaygha qayturulush xewpi astida yashawatqanliqini eskertti.
U mundaq dédi: “Méningche xitaygha qayturulush xewpi xilila éghir. Biz xitay ‛tutush buyruqi‚ chiqirip qayturushni telep qiliwatqan bir qanche kishining ehwalini bilimiz. Biz kimlerning intérpol teripidin ‛qizil höjjet‚ yeni ‛tutush buyruqi‚ chiqirilghanliqini bilmeymiz. Lékin hazirning özide marakeshte tutup turuluwatqan idris hesen we türkiyede turuwatqan qayturulush xewpi astidiki kishilerni bilimiz, yeni siyasiy réjimning xetiride turuwatqanlar. Xitay bu ‛siyasiy jinayetchilerni ötküzüp bérish kélishimnamisi‚ ni özige qarshi chiqqan kishilerni basturushning qorali süpitide ishlitiwatidu. Marakeshte tutup turuluwatqan Uyghur pa'aliyetchige chiqirilghan ‛tutush buyruqi‚ heqqide bizning we siyasetchilerning qilghan bésimi bilen intérpolning xitay qayturushni telep qiliwatqan siyasiy jinayetchilerge qarita qayta oyliship béqishini ümid qilimiz”.
Idris hesen heqqidiki melumatlargha qarighanda, xitayning marakesh da'iriliridin ikki dölet otturisidiki “Siyasiy jinayetchilerni ötküzüp bérish kélishimnamisi” ge asasen idris hesenni xitaygha qayturup bérishni telep qilghan.
Luk di pulford ependi xitayning “Siyasiy jinayetchi” dégen nam bilen xitaygha qayturushni telep qiliwatqan kishilerning héchqandaq jinayetke chétishliqi bolmighan kishiler ikenlikini, shunga her qaysi döletlerning xitay telep qiliwatqan kishilerni xitaygha tapshurup bermesliki kéreklikini tekitlidi.
U axirida mundaq dédi: “Shunisini nahayiti éniq tekitleymizki dunya rehberliri we intérpol xitayning ‛siyasiy jinayetchi‚ hetta ‛térrorist‚ dégen namlar bilen xitaygha qayturushni telep qilghan kishilerni qayturmasliqi kérek. Chünki u jinayetler köpinche toqup chiqirilghan. Shunga héchqandaq bir dölet xitay telep qilghan her qandaq bir kishini xitaygha qayturmasliqi kérek”.
“Xitaygha qarshi parlaméntlar komitéti” qisqiche aypek(IPAC) dep atalghan bu komitét amérika kéngesh palata ezasi marko rubiyo we robért ménéndéz, yawropa parlaméntining ezasi réynxard butikofér qatarliq muhim dölet erbabliridin teshkil tapqan. Komitétining barliq ezaliri “Xelq'ara tertipni we kishilik hoquqni qoghdash hemmimizning ortaq mes'uliyiti” dégen nishanini otturigha qoyghan.