Канада парламенти хитайниң уйғурларға қаратқан зулумлирини “ирқий қирғинчилиқ” дәп бекитти

Мухбиримиз әркин
2021.02.23
Канада парламенти хитайниң уйғурларға қаратқан зулумлирини “ирқий қирғинчилиқ” дәп бекитти Канада парламенти хитайниң уйғурларға қаратқан зулумлирини “ирқий қирғинчилиқ” дәп бекитти. 2021-Йили 22-феврал.
Photo: RFA

Канада парламентниң авам палатаси 22-феврал хитайниң уйғурларға қаратқан зулумлирини “ирқий қирғинчилиқ” дәп етирап қилиш тоғрисидики тәклип лайиһәсини авазға қоюп, уни мутләқ көп санлиқ аваз билән мақуллиди. Буниң билән канада парламенти дуняда хитайниң уйғурларға қаратқан зулумлирини “ирқий қирғинчилиқ” дәп елан қилған тунҗи парламент, шуниңдәк хитайниң бу һәркитини америкадин кейин рәсми “ирқий қирғичилиқ” дәп тонуған иккинчи бир ғәрб дөләт аппарати болди.

“ирқий қирғинчилиқ” тәклип лайиһәси авам палатасида нөлгә қарши 266 авазниң қоллиши билән мақулланди. Мәлум болушичә, тәклип лайиһәси авам палатасидики копчилик октичи парламент әзалириниң қоллиши, шуниңдәк һакимийәт бешидики лебираллар партийәсидин болған бир қисим парламент әзалириниңму қоллишиға еришкән.

Канада парламенти авам палатасиниң рәиси антони рота йиғинда аваз бериш нәтиҗисини хуласилап, канада парламенти авам палатасиниң хитайда уйғур вә башқа түркий хәлқләргә ирқий қирғинчилиқ елип бериливатқанлиқини етирап қилғанлиқи, канада һөкүмитиниңму буни етирап қилишини тәләп қилидиғанлиқини билдүрди.

Антони рота мундақ деди: “авам палатасиниң пикиридә хитай хәлқ җумһурийитиниң һәркити, җүмлидин униң тутуп туруш лагерлири, уйғур вә башқа туркий мусулманларға қарита туғут чәкләш тәдбирлирини йүргүзүши б д т омуми кеңишиниң ‛ирқий қирғинчилиқ әһдинамиси‚ дәпму аталған 260-номурлуқ қараридики қилмишлар билән бирдәк, дәп қарайду.”

Антони рота йәнә канада һөкүмитиниң иттипақдаш әлләр билән мәслиһәтлишип, ирқий қирғинчилиқни етирап қилишни рәсмий сиясәт қилип бекитишни, һәр икки нөвәтлик америка һөкүмитиниң хитай һөкүмити тәрипидин уйғур вә башқа түркий хәлқләргә ирқий қирғинчилиқ йүргүзүватқанлиқини бирдәк етирап қилғанлиқини билдүрүп: “авам палатаси уйғур вә башқа түркий мусулманларға қарита хитай хәлқ җумһурийити тәрипидин ирқий қирғинчилиқ елип бериливатқанлиқини етирап қилиду, шуниңдәк һөкүмәтни бу қарарни рәсмий қобул қилишқа чақириду,” деди.

Илгири көзәткүчиләр тәклип лайиһәсиниң авам палатасида мутләқ көп аваз билән мақуллиниш еһтималлиқи күчлүк икәнликини билдүргән иди. Мәзкур тәклип лайиһәсини сунған консерватип авам палата әзаси майкел чоң, дүшәнбә күни тәклип лайиһәси авазға қоюлушниң бир қанчә саәт алдида мухбиримзиниң мәхсус зияритимизни қобул қилип, һөкүмәтниңму тәклип лайиһәсини қоллишини үмид қилған иди.

Майкел чоң мундақ дигән: “һөкүмәт һазирға қәдәр өзиниң бу мәсилидики позитсийәсини ипадилимиди. Биз уларниң бу тәклип лайиһәсини қоллишиға вә тәклип лайиһәсиниң мақуллинишиға үмидвар қараймиз. Авам палатасида болған өткән һәптидики муназирә наһайити кәскин болди. Биз бу тәклип лайиһәсини канада һөкүмитиниң немә үчүн қоллиши керәкликини интайин ениқ шәрһиләп өттуқ. Канада барлиқ хәлқләрниң кишилик һоқуқи вә иззәт-һөрмити үчүн аваз чиқириш җәһәттә узун йиллиқ вә күчлүк бир әнәнигә игә. Шуңа биз канада һөкүмитини бу әнәнигә варислиқ қилип, бу лайиһәни қоллишини чақиримиз.”

22-Феврал күни канада авам палатаси йәнә канаданиң хәлқара олимпик комитетиға 2022-йиллиқ бейҗиң қишлиқ олимпик мусабиқисини башқа дөләткә йоткәшни тәләп қилиш тоғрисидики тәклип лайиһәсини 229 авазниң қоллиши, 29 авазниң қарши туруши билән қобул қилди. Баш министир трудо хитайниң уйғурларниң кишилик һоқуқини қаттиқ дәпсәндә қиливатқанлиқини етирап қилсиму, лекин униң һәркитини “ирқий қирғинчилиқ” дәп етирап қилиштин өзини қачуруп кәлгән. У буниң техиму көп конкирет дәлилләр билән испатлинишини тәләп қилған иди.

Майкел чоң 22-феврал зияритимизни қобул қиғанда, хитайниң ирқий қирғичилиқ елип бериватқанлиқиға аит ениқ вә йетәрлик дәлилләрниң барлиқини билдүрди. Майкел чоң мундақ диди: “баш министирниң буни ирқий қирғинчилиқ, дәп етирап қилишни халимаслиқиға мениң җавабим шу, бизниң кәң көләмлик тутқунға даир дәлиллиримиз бар, бу шаһитларниң гуваһлиқи вә юқири супәтлик суний һәмра сүрәтлиридин дәлиллинип, шинҗаңда йеқинқи бир қанчә йил ичидә йүзлигән тутуп туруш лагерлириниң қурулуп, милйонлиған уйғурниң қамалғанлиқини көрситип бәрди.”

Майкел чоң йәнә хитайниң уйғурларға қарита туғмас қилиш, мәҗбури бала чушуруш қатарлиқ вастилар билән системилиқ нупус контроли елип берип, уйғур нопусиниң азийишини кәлтүрүп чиқарғанлиқи, уйғур аяллириға системилиқ басқунчилиқ қилғанлиқилиқиға даир 1-қол дәлилләргә еришкәнликини билдүрүп: “биз буниңға йәнә қарап турсақ болмайду. Бу бир ирқий қирғнчилиқ, буниң әмәлийити қандақ болса, биз шундақ етирап қилишимиз керәк,” деди.

Канада парламенти тәклип лайиһәсини авазға қойған мәзгилдә канаданиң торонто қатарлиқ шәһәрлиридин кәлгән бирәр йүздәк уйғур парламент алдида йиғилиш өткүзүп, авам палата билән трудо һөкүмитиниң “ирқий қирғинчилиқ” тәклип лайиһәсини қобул қилишини чақирған.

Мәзкур паалийәтни тәшкиллигән “канада шәрқий туркистан җәмийити” ниң рәиси туйғун абдувәли зияритимизни қобул қилип, канада парламентиниң тарихий қарари дунядики башқа дөләтләрниңму буниңға охшаш қарарларни елиши, хитайниң уйғурларға қилған зиянкәшликиниң җавабкарлиқини сүрүштүрүши үчүн үлгилик вә түрткилик рол ойнайдиғанлиқини билдүрди.

Канада парламенти мәзкур тәклип лайиһәсини хитайниң канадада турушлуқ баш әлчиси соң пейву канада парламентини агаһландуруп арқидинла мақуллиған. Соң пейву 20-феврал канада агентлиқиниң зияритини қобул қилип: “шиҗаңда ‛ирқий қирғинчилиқ‚ дәйдиған бир нәрсә йүз бәргини йоқ” дегән. Униң тәкитлишичә, шинҗаң нупуси 2010-йилдин 2018-йилчичә 25 пирсәнт ашқан икән. У йәнә уйғурларниң хитай җәмийитидә гүлиниши үчүн кәспий техника вә хитай тили тәрбийәси елип берилғанлиқини илгири сүргән.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.