Kanada parlaménti xitayning Uyghurlargha qaratqan zulumlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep békitti

Kanada parlaménti xitayning Uyghurlargha qaratqan zulumlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep békitti. 2021-Yili 22-féwral.

Kanada parlaméntning awam palatasi 22-féwral xitayning Uyghurlargha qaratqan zulumlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep étirap qilish toghrisidiki teklip layihesini awazgha qoyup, uni mutleq köp sanliq awaz bilen maqullidi. Buning bilen kanada parlaménti dunyada xitayning Uyghurlargha qaratqan zulumlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep élan qilghan tunji parlamént, shuningdek xitayning bu herkitini amérikadin kéyin resmi “Irqiy qirghichiliq” dep tonughan ikkinchi bir gherb dölet apparati boldi.

“Irqiy qirghinchiliq” teklip layihesi awam palatasida nölge qarshi 266 awazning qollishi bilen maqullandi. Melum bolushiche, teklip layihesi awam palatasidiki kopchilik oktichi parlamént ezalirining qollishi, shuningdek hakimiyet béshidiki lébirallar partiyesidin bolghan bir qisim parlamént ezaliriningmu qollishigha érishken.

Kanada parlaménti awam palatasining re'isi antoni rota yighinda awaz bérish netijisini xulasilap, kanada parlaménti awam palatasining xitayda Uyghur we bashqa türkiy xelqlerge irqiy qirghinchiliq élip bériliwatqanliqini étirap qilghanliqi, kanada hökümitiningmu buni étirap qilishini telep qilidighanliqini bildürdi.

Antoni rota mundaq dédi: “Awam palatasining pikiride xitay xelq jumhuriyitining herkiti, jümlidin uning tutup turush lagérliri, Uyghur we bashqa turkiy musulmanlargha qarita tughut cheklesh tedbirlirini yürgüzüshi b d t omumi kéngishining ‛irqiy qirghinchiliq ehdinamisi‚ depmu atalghan 260-nomurluq qararidiki qilmishlar bilen birdek, dep qaraydu.”

Antoni rota yene kanada hökümitining ittipaqdash eller bilen meslihetliship, irqiy qirghinchiliqni étirap qilishni resmiy siyaset qilip békitishni, her ikki nöwetlik amérika hökümitining xitay hökümiti teripidin Uyghur we bashqa türkiy xelqlerge irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqanliqini birdek étirap qilghanliqini bildürüp: “Awam palatasi Uyghur we bashqa türkiy musulmanlargha qarita xitay xelq jumhuriyiti teripidin irqiy qirghinchiliq élip bériliwatqanliqini étirap qilidu, shuningdek hökümetni bu qararni resmiy qobul qilishqa chaqiridu,” dédi.

Ilgiri közetküchiler teklip layihesining awam palatasida mutleq köp awaz bilen maqullinish éhtimalliqi küchlük ikenlikini bildürgen idi. Mezkur teklip layihesini sun'ghan konsérwatip awam palata ezasi maykél chong, düshenbe küni teklip layihesi awazgha qoyulushning bir qanche sa'et aldida muxbirimzining mexsus ziyaritimizni qobul qilip, hökümetningmu teklip layihesini qollishini ümid qilghan idi.

Maykél chong mundaq digen: “Hökümet hazirgha qeder özining bu mesilidiki pozitsiyesini ipadilimidi. Biz ularning bu teklip layihesini qollishigha we teklip layihesining maqullinishigha ümidwar qaraymiz. Awam palatasida bolghan ötken heptidiki munazire nahayiti keskin boldi. Biz bu teklip layihesini kanada hökümitining néme üchün qollishi kéreklikini intayin éniq sherhilep öttuq. Kanada barliq xelqlerning kishilik hoquqi we izzet-hörmiti üchün awaz chiqirish jehette uzun yilliq we küchlük bir en'enige ige. Shunga biz kanada hökümitini bu en'enige warisliq qilip, bu layiheni qollishini chaqirimiz.”

22-Féwral küni kanada awam palatasi yene kanadaning xelqara olimpik komitétigha 2022-yilliq béyjing qishliq olimpik musabiqisini bashqa döletke yotkeshni telep qilish toghrisidiki teklip layihesini 229 awazning qollishi, 29 awazning qarshi turushi bilen qobul qildi. Bash ministir trudo xitayning Uyghurlarning kishilik hoquqini qattiq depsende qiliwatqanliqini étirap qilsimu, lékin uning herkitini “Irqiy qirghinchiliq” dep étirap qilishtin özini qachurup kelgen. U buning téximu köp konkirét deliller bilen ispatlinishini telep qilghan idi.

Maykél chong 22-féwral ziyaritimizni qobul qighanda, xitayning irqiy qirghichiliq élip bériwatqanliqigha a'it éniq we yéterlik delillerning barliqini bildürdi. Maykél chong mundaq didi: “Bash ministirning buni irqiy qirghinchiliq, dep étirap qilishni xalimasliqigha méning jawabim shu, bizning keng kölemlik tutqun'gha da'ir delillirimiz bar, bu shahitlarning guwahliqi we yuqiri supetlik sun'iy hemra süretliridin delillinip, shinjangda yéqinqi bir qanche yil ichide yüzligen tutup turush lagérlirining qurulup, milyonlighan Uyghurning qamalghanliqini körsitip berdi.”

Maykél chong yene xitayning Uyghurlargha qarita tughmas qilish, mejburi bala chushurush qatarliq wastilar bilen sistémiliq nupus kontroli élip bérip, Uyghur nopusining aziyishini keltürüp chiqarghanliqi, Uyghur ayallirigha sistémiliq basqunchiliq qilghanliqiliqigha da'ir 1-qol delillerge érishkenlikini bildürüp: “Biz buninggha yene qarap tursaq bolmaydu. Bu bir irqiy qirghnchiliq, buning emeliyiti qandaq bolsa, biz shundaq étirap qilishimiz kérek,” dédi.

Kanada parlaménti teklip layihesini awazgha qoyghan mezgilde kanadaning toronto qatarliq sheherliridin kelgen birer yüzdek Uyghur parlamént aldida yighilish ötküzüp, awam palata bilen trudo hökümitining “Irqiy qirghinchiliq” teklip layihesini qobul qilishini chaqirghan.

Mezkur pa'aliyetni teshkilligen “Kanada sherqiy turkistan jem'iyiti” ning re'isi tuyghun abduweli ziyaritimizni qobul qilip, kanada parlaméntining tarixiy qarari dunyadiki bashqa döletlerningmu buninggha oxshash qararlarni élishi, xitayning Uyghurlargha qilghan ziyankeshlikining jawabkarliqini sürüshtürüshi üchün ülgilik we türtkilik rol oynaydighanliqini bildürdi.

Kanada parlaménti mezkur teklip layihesini xitayning kanadada turushluq bash elchisi song péywu kanada parlaméntini agahlandurup arqidinla maqullighan. Song péywu 20-féwral kanada agéntliqining ziyaritini qobul qilip: “Shijangda ‛irqiy qirghinchiliq‚ deydighan bir nerse yüz bergini yoq” dégen. Uning tekitlishiche, shinjang nupusi 2010-yildin 2018-yilchiche 25 pirsent ashqan iken. U yene Uyghurlarning xitay jem'iyitide gülinishi üchün kespiy téxnika we xitay tili terbiyesi élip bérilghanliqini ilgiri sürgen.