“5-Iyul ürümchi weqesi” ning 9 yilliq xatire künide istanbulda zor namayish ötküzüldi

Ixtiyariy muxbirimiz arslan
2018.07.05
Istanbul-Namayish-2018-5-iyul-01.JPG 5-Iyul istanbuldiki xitay konsulxanisi aldida ötküzülgen namayishtin bir körünüsh. 2018-Yili 5-iyul. Istanbul, türkiye.
RFA/Arslan

“5-Iyul ürümchi weqesi” yüz bergenlikining 9 yilliq xatire künide istanbul kochiliri ay-yultuzluq kök bayraq kötürgen minglighan Uyghur namayishchilar bilen toldi. Namayishchilar istanbuldiki xitay konsulxanisi aldigha jem bolup xitaygha qarshi sho'arlarni towlidi we muxbirlargha bayanat bérish yighini ötküzdi.

Neq meydandin igilishimizche, namayishqa istanbulda yashawatqan Uyghur we yerlik türklerdin bolup nechche ming kishining qatnashqanliqi ilgiri sürülmekte. 

“Sherqiy türkistan teshkilatlar birliki” ning uyushturushi bilen élip bérilghan bu namayishta kishiler “Xitayning sherqiy türkistandiki natsistlar uslubidiki jaza lagérliri taqalsun!”, “Ishghalchi xitayning yurtimizni depsende qilishini xalimaymiz”, “Ishghalchi qizil xitay, sherqiy türkistandin chiqip ket!”, “Milyonlighan bigunah sherqiy türkistanliqlar xitayning jaza lagérlirida qiynalmaqta!”, “Ey insaniyet, siler nede?!” dégen xetler yézilghan lozunka we taxtaylarni kötürüp sho'arlar toldi. 

Namayishchilar istanbulning déngiz boyida toplinip, andin xitay konsulxanisining aldighiche yürüsh qildi. 

Namayishqa köp sanda téléwiziye we gézit muxbirlirimu kelgen bolup, namayish jeryanida “Sherqiy türkistan teshkilatlar birliki” ning re'isi hidayetulla oghuzxan “5-Iyul ürümchi weqesi” ge alaqidar bayanatni oqup ötti. 

Hidayetulla oghuzxan 2009-yilidiki “5-Iyul ürümchi weqesi” toghrisida toxtilip mundaq dédi: “5-Iyulda ürümchide yüz bergen naraziliq namayishni xitay qoralliq küchlirining wehshiylerche basturushi pütün dunyada naraziliq qozghidi. Shundin kéyin dunya jama'itining diqqiti sherqiy türkistan'gha tartildi. ‛ürümchi qetli'ami‚ dep tonulghan bu qanliq weqede nurghun Uyghurlar shéhit qilindi. Minglighan Uyghur yashliri iz-déreksiz yoqap ketti. Bu weqe yüz bérip aridin nechche yil ötken bolsimu, hazirghiche yoqap ketkenlerning xewiri bolmidi. ‛ürümchi qetli'ami‚ din kéyin tutqun qilin'ghan bigunah insanlirimizgha özini aqlash hoquqi bérilmestin, yasalma sotqa tartip ölümge höküm qildi. ‛5-iyul ürümchi qetli'ami‚ din kéyin türk-islam dunyasi qatarliq xelq'ara jama'etning sherqiy türkistanda yüz bériwatqan qetli'am, basturush, zulum we irqiy ayrimichiliq qatarliq pütkül kishilik hoquq depsendichiliklerge qarshi héchqandaq emeliy qedem basmighanliqi, chet'ellerdiki sherqiy türkistanliqlarning bu heqte tekshürüsh élip bérish toghrisidiki teleplirige yéterlik derijide ehmiyet bérilmigenliki sewebidin xitay téximu heddidin éship, bésim we zulum qilishni chékidin ashurup élip bériwatidu.” 

Hidayetulla oghuzxan yene xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan assimilyatsiye siyasetlirini qattiq tenqid qildi. U mundaq dédi: “Xitaylashturushni tézlitish üchün yeslidin bashlap xitayche terbiye, xitayche yémek-ichmek, xitayche kiyim-kéchek we xitay örüp-adetliri Uyghurlargha zorlap téngilmaqta. Sherqiy türkistanda hazir xitay 1 milyondin artuq qérindashlirimizni muddetsiz shekilde atalmish ‛yépiq terbiyilesh merkizi‚ dep atalghan jaza lagérlirigha qamap, Uyghurlarning méngisini yuymaqta, ularni xitaylashturushqa urunmaqta. Xitay yene atalmish ‛qoshmaq tughqandarchiliq‚ siyasitini yolgha qoyup, xitay köchmenlerni Uyghurlarning öylirige orunlashturup, Uyghurlarni xitaylar bilen toy qilishqa zorlimaqta. Xitaylar chékidin ashqan basturush we zulumlarni yolgha qoyup, sherqiy türkistan xelqide qattiq ghezep we nepret peyda qilmaqta. . .” 

Hidayetulla oghuzxan axirida yene dunya jama'itini Uyghur mesilisige köngül bölüshke chaqiriq qildi.

Bügünki namayishni istanbuldiki “Alperen ojaqliri”, “Türk ojaqliri” qatarliq ammiwi teshkilatlarmu qollap-quwwetlidi. Namayish jeryanida “Alperen ojaqliri” istanbul shöbisining bashliqi kurshat mijan, “Ülkü ojaqliri” istanbul shöbisining bashliqi kazim erdi aqtunch qatarliqlarmu söz qilip, “5-Iyul ürümchi weqesi” toghrisida toxtaldi we xitayni eyiblidi. 

Namayishta yene “Sherqiy türkistan yéngi nesil herikiti” ning re'isi abdusalam teklimakan söz qilip, weten üchün yashlarni pidakarliqqa chaqiriq qildi. 

Xitay konsulxanisi aldida muxbirlargha bayanat élan qilin'ghandin kéyin, bir qisim namayishchilar ghezeplinip xitay konsulxanisigha kirishke urundi, biraq saqchilarning tosushi bilen bir-birini ittirishler axiri tinchitildi. Ittirish xéli uzun dawam qilghan bolsimu, héchqandaq yarilinish bolmidi. Namayishchilar bu jeryanda toxtimay sho'ar towlidi. 

Namayish axirida sherqiy türkistan teshkilatlar birliki wekilliri xitay konsulxanisining aldigha qara chembirek qoydi, qara chembirek üstige “Sherqiy türkistan qan yighlawatidu” dégen chong xet yézilghan idi. Türkiyede qara chembirek qoyush, insaniyetke qarshi jinayet ishligenlerge qarita körsitilidighan bir adettur.

Biz bu namayish toghrisida pikir qarashlirini élish üchün namayishqa qatnashqan shwétsiye Uyghur ma'arip uyushmisining mu'awin re'isi exmet tursun we norwégiyedin kélip bu namayishqa qatnashqan pa'aliyetchi qurban ependiler bilen söhbet élip barduq. 

Exmet tursun bu namayishqa nechche ming kishining qatnashqanliqini texmin qilghanliqini, bu namayishning xitaygha qarshi chong bir signal bolghanliqini ilgiri sürdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.