D u q xadimliri b d t ning jenwediki yighinliri jeryanida köp xil pa'aliyetlerni élip bardi

15-Mart küni d u q bash katipi dolqun eysa bashchiliqidiki d u q wekilliri shiwétsariyening jenwe shehiride ötküzülgen b d t yighinliri jeryanida yene bir yürüsh pa'aliyetler élip bardi. Ular, sa'et 9:00-10:00 ariliqida b d t wélson merkizide yene b d t kishilik hoquq aliy komissarliqi asiya ishliri bölümi mes'uli kiristina xanim we b d t aliy komissarliqi iz-déreksiz ghayib bolghanlar bölümining mes'uli brénda wukowich xanimlar bilen uchrishish ötküzdi. D u q rehberliri bir sa'et dawam qilghan bu söhbette qanunsiz tutqun qilish, neq meydanda étip tashlash, türmilerde ten jazasi bérish, pasport yighiwélish, uchrighanla yerde tekshürüsh, sayahet erkinlikini cheklesh we iz-déreksiz yoqitiwétish qatarliq xitay saqchi organliri Uyghurlar üstidin ijra qiliwatqan jinayetlerni birmubir anglatti.

Diqqetni tartidighini, b d t aliy komissarliqi xadimlirining Uyghurlar weziyitidin etrapliq melumatliri bolup, ular d u q xadimlirining sözlirini anglap bolghandin kéyin, Uyghur diyaridiki qeshqer, xoten qatarliq jaylarda yéqinda yüz bergen qanliq weqeler we buning aqiwitide xitay hakimiyiti yolgha qoyghan herbiy halet tüsidiki jiddiy weziyetning hazir qaysi derijige yetkenlikini soridi. Ular yene d u q xadimliridin mumkin qeder türmidiki tutqunlar, étip öltürülgenler, ghayib qilin'ghan Uyghurlar heqqide özlirini dawamliq yéngi hem ishenchlik pakitlar bilen teminlep turushni telep qildi.

D u q bash katipi dolqun eysa ependi 15-mart küni yene b d t bash shtabida, merkizi jenwediki “Alkarama fondi” ning ottura sherq ishliri mes'uli juliya légner xanim bilen bir sa'et ayrim söhbet élip bardi. Uning bildürüshiche, bu söhbette ular ottura sherqte ziyankeshliklerge uchrighan Uyghur musapirliri mesilisi üstide etrapliq pikir almashturghan hemde ereb birleshme xelipilikide türmide yétiwatqan ikki neper Uyghurgha yardem qilishni muzakirileshken.

D u q xadimliri shu küni sa'et 13:00-14:00 ariliqida b d t binasi aldida pakistan ishghalidiki baluchlar, gilgitlar, keshmirlikler we sinlar ötküzgen birleshme namayishqa qatnashti. D u q bash katipi dolqun eysa ependi bu namayish jeryanida xelq'ara metbu'atlarning ziyaritini qobul qildi. Dolqun eysa ependi özining néme üchün bu namayish sépigha teklip qilin'ghanliqi heqqide izahat bérip ötti. Awaz-dolqun.

Namayishtin kéyin, d u q xadimliri b d t bash shtabida uyushturulghan “Xitayning kishilik hoquq weziyiti toghruluq bérilgen tewsiyelerni közdin köchürüsh” yighinigha qatnashti. Bu yighin b d t teripidin 2013-yili xitaygha bérilgen tewsiyelerning qanchiliki ijra qilin'ghan we qanchiliki ijra qilinmighanliq mesilisini tekshürüshni téma qilghan idi.

Melum bolghinidek, 2013-yili b d t kishilik hoquq kéngishide 2-qétimliq xitayning kishilik hoquq xatirisini közdin köchürüsh yighini chaqirilghan bolup, bu yighinda b d t kishilik hoquq kéngishi aliy komissarliqi we mezkur kéngeshning kishilik hoquq komitéti xitaydiki kishilik hoquq depsendichilikige a'it 280 türlük mesilini otturigha qoyup, 3-qétimliq yighin'ghiche bularni tüzitishni tewsiye qilghan. Xitay hökümiti b d t kishilik hoquq kéngishi teripidin otturigha qoyulghan bu mesililerning mutleq köp qismini tüzitishke wediler bergen. Emma wedisige wapa qilmighan. Kéler yili 3-qétimliq xitayning kishilik hoquq xatirisini közdin köchürüsh yighini chaqirilidighan bolup, bu qétimqi yighin ene shu kéler yilliq yighinning teyyarliq xizmetlirini ishqa ashurushni meqset qilghan.

Bügünki bu yighinda xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri birliki mes'ulliri aldi bilen söz élip, 2013-yili shi jinping textke chiqqandin buyan xitayning kishilik hoquq weziyitide éghir chékinish bolghanliqini, bolupmu Uyghur we tibet rayonlirida insan heqlirining éghir depsendichiliklerge uchrighanliqini ilgiri sürdi. Yighinda söz alghan her qaysi kishilik hoquq teshkilatliri birdek halda, xitayning 2013-yili b d t gha we xelq'aragha bergen wedisige emel qilmighanliqini, b d t ning munasiwetlik belgilimilirige éghir derijide xilapliq qilghanliqini, 2018-yili chaqirilidighan xitayning kishilik hoquq xatirisini közdin köchürüsh yighinida, xitaygha éghir bésim peyda qilishni tekitleshti.

Yighin'gha b d t kishilik hoquq kéngishi aliy komissarliqi xadimliri, xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirining wekilliri, mutexessisler, siyasiyonlar, közetküchiler bolup 100 etrapida kishi qatnashti. Yighinda yene tibet yashlar merkizi, xelq'ara tibet herikiti, xitayda kishilik hoquq... Qatarliq teshkilatlarning wekilliri söz qildi.

Bu yighinda sözge teklip qilin'ghan d u q programma yétekchisi pétir ependimu Uyghurlar weziyitidin melumatlar bérip, xitayning Uyghur diyarida élip bériwatqan basturush siyasetlirining heddidin ashqanliqini misallar bilen otturigha qoydi.

Uning sözi munu mesilige merkezleshti: “Sherqiy türkistandiki kishilik hoquq depsendichiliki tarixtiki herqandaq zaman'gha qarighanda zor derijide éghirlashti. Uyghurlar özlirining dinigha, tiligha, medeniyitige, örp-adetlirige, omumen xususiy kimliklirige ige bolalmaydighan weziyetke chüshüp qaldi. Hemme yerni qaplighan saqchi wehimisi, qalaymiqan tekshürüsh, pasport yighiwélish, qanunsiz tutup solash, ten jazasi bérish, sayahet erkinlikini cheklesh, milliy kiyinishke chek qoyush, Uyghur bolghanliqi üchünla awarichilik yaritish, solash ewji aldi. Bolupmu xitayning Uyghur wetinide ötken yili 9-aydin buyan yolgha qoyghan pasport yighiwélish qilmishlirini héchqandaq elning qanuni yaki prinsiplirigha uyghunlashturghili bolmaydu. Bu, b d t ning munasiwetlik belgilimilirige pütünley xilap. 2018-Yili chaqirilidighan b d t kishilik hoquq kéngishining xitayning 3-qétimliq kishilik hoquq xatirisini tekshürüsh yighinida bu mesile heqqide xitay choqum dunyagha qana'etlen'güdek jawab bérishi lazim...”.

Bu yighinda yene xongkong weziyiti heqqide nutuq sözligenlermu boldi. Xitayda kishilik hoquq teshkilatining wekili xongkong xitayning qoligha ötken 1997-yilidin buyan, xongkong xelqining kishilik heq-hoquqlirining barghanséri éghir bésimgha yoluquwatqanliqini ilgiri sürdi. Tibet wekillirimu tibettiki bésimlar heqqide tepsiliy toxtaldi.

D u q qurultiyi rehberlirining b d t diki pa'aliyetliri 16-mart axirlishidighan bolup, dolqun eysa ependining bildürüshiche, ete chüshtin burun b d t ning yene bir qisim xadimliri bilen uchrishishlar ötküzidiken.