Enqerede “5-Féwral ghulja weqesi” ning 19 yilliqi munasiwiti bilen pa'aliyetler ötküzüldi

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2016.02.08
ghulja-weqesi-enqerede-5.jpg

Enqerede “5-Féwral ghulja weqesi” ning 19 yilliqi munasiwiti bilen ötküzülgen pa'aliyette tarqitilghan waraqche. 2016-Yili 5-féwral, türkiye. RFA/Erkin Tarim

ghulja-weqesi-enqerede-4.jpg

Enqerede “5-Féwral ghulja weqesi” ning 19 yilliqi munasiwiti bilen ötküzülgen pa'aliyettin körünüsh. 2016-Yili 5-féwral, türkiye. RFA/Erkin Tarim

ghulja-weqesi-enqerede-3.jpg

Enqerede “5-Féwral ghulja weqesi” ning 19 yilliqi munasiwiti bilen ötküzülgen pa'aliyettin körünüsh. 2016-Yili 5-féwral, türkiye. RFA/Erkin Tarim

ghulja-weqesi-enqerede-2.jpg

Enqerede “5-Féwral ghulja weqesi” ning 19 yilliqi munasiwiti bilen ötküzülgen pa'aliyettin körünüsh. 2016-Yili 5-féwral, türkiye. RFA/Erkin Tarim

ghulja-weqesi-enqerede-1.jpg

Enqerede “5-Féwral ghulja weqesi” ning 19 yilliqi munasiwiti bilen ötküzülgen pa'aliyettin körünüsh. 2016-Yili 5-féwral, türkiye. RFA/Erkin Tarim

1997-Yilidiki “5-Féwral weqesi” ning 19 yilliqi munasiwiti bilen enqere sheher merkizidiki zafer meydanida mexsus bölüm échilip “5-Féwral ghulja weqesi” bilen Uyghurlarning hazirqi weziyiti bayan qilin'ghan waraqchilar tarqitildi.

2-Ayning 5-küni sa'et 12din 17 giche ötküzülgen pa'aliyette tengritagh türkchiler jem'iyiti re'isi aliy ipek ependi bashchiliqidiki teshkilat ezaliri hawaning qattiq soghuq bolushigha qarimay türkiye bayriqi bilen kökbayraq ésilghan, üstelning üstige qoyulghan “5-Féwral ghulja weqesi” bilen Uyghurlarning hazirqi weziyiti bayan qilin'ghan waraqchini tarqatti. Bu pa'aliyet jüme küni sheherning eng awat merkizide ötküzülgen bolghachqa köp sanda kishining qoligha waraqche tarqitip bérildi.

“Untulghan weten, sherqiy türkistan” témisidiki waraqchigha qisqiche munular yézilghan: “Sherqiy türkistandiki Uyghur qérindashlirimiz, bügün'giche yüzligen qirghinchiliqqa uchridi. Assimilyatsiye siyasitining qurbani boldi. Bügün 19 yilliqini xatirilewatqan “5-Féwral ghulja weqesi” bulardin biri hésablinidu. Qérindashlirimizning ghuljida tökülgen qéni téxiche qurumidi. Qérindashlirimiz tartiwatqan zulum dawamlashmaqta. 1997-Yili 2-ayda qedir kéchisi xitay da'iriliri jama'et xewpsizlik xadimliri Uyghurlar ibadet qiliwatqan bir öyge bésip kirip, ibadet qiliwatqan ayallarni saqchixanigha apirip, ularning ichidin birini öltürgen. Buni körgen yashlar kochigha chiqip naraziliq namayishi qilghanda xitay saqchiliri ularni étip öltürgen, köp sanda Uyghur yashni tutup türmilerge tashlighan. Mezkur weqe Uyghur xelqining xitay bésimigha qarshi élip barghan naraziliq herikitidur. Xuddi barin weqesidikidekla Uyghurlar tinchliq namayishi bilen hökümetke naraziliq bildürgen bolsimu, xitay armiyesi namayishchilarni qirghin qilghan. Bu weqede köp sanda Uyghur qérindashlirimiz tutqun qilin'ghan, türmige tashlan'ghan we öltürülgen. “5-Féwral ghulja weqesi” tarix bétige mana mushundaq yézildi.

Biz türkler qeyerde bir qérindishimizning béshigha kün chüshse biz ularning ghémini yeymiz. Barin weqesini, ürümchi weqesini untumiduq, unutturmaymiz. Yashisun sherqiy türkistan xelqining erkinlik kürishi, yoqalsun kommunist xitay hakimiyiti.”

“5-Féwral weqesi” ning 19 yilliqi munasiwiti bilen enqerede ötküzülgen ikki pa'aliyet toghrisida ziyaritimizni qobul qilghan, bu pa'aliyetni uyushturghan tengritagh türkchiler jem'iyiti mu'awin re'isi alperen tonggut ependi 5-féwral küni enqere shehirining merkizidiki zafer meydanida, 6-féwral küni teshkilatining zalida ötküzülgen pa'aliyetler toghrisida melumat bérip mundaq dédi: “Sa'et 12 din 5 kiche jem'iy besh sa'et boyiche sherqiy türkistan dewasi toghrisida melumat béridighan bir waraqche tarqattuq. U yerde türk bayriqi we kökbayraqmu ésilghan, luzunkilarmu bar idi. Kishilerning qiziqishi intayin yuqiri idi. Biz nurghun kishige ghulja weqesini we sherqiy türkistan mesilisini anglattuq. Shenbe küni yani 6-féwral küni bolsa oqughuchilar bilen ghulja weqesi we sherqiy türkistan mesilisi toghrisida söhbet yighini chaqirduq. Teshkilatimiz élip barghan ikki künlük pa'aliyet jeryanida nurghun kishige sherqiy türkistan dewasini anglattuq, bundin kéyinmu anglitishni dawamlashturimiz.

Alperen tonggut ependi 5-féwral küni enqere shehirining merkizidiki zafer meydanida ötküzülgen 5 sa'et dawamlashqan pa'aliyet jeryanida 20-30 ming etrapida kishining ghulja weqesidin xewerdar bolghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Bizning perez qilishimizche, eng az ming kishige sherqiy türkistan dewasini anglattuq. Üstelning yénida turmiduq, waraqchilarni sherqiy türkistan toghrisida sho'ar towlap turup tarqattuq. Bizning bölümning yénidin ötken 20-30 ming ademning quliqigha biz towlighan sho'ar we biz anglatqan melumatlar ulashti dep oylaymen.”

U, “Siler, Uyghurlar toghrisida köp qétim bu xil pa'aliyetlerni ötküzdünglar, türk xelqi Uyghurlar toghrisida néme so'allarni soraydu?” dégen so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi: “Sherqiy türkistanning néme üchün xitay zémini hésablinidighanliqini, néme üchün xitayning zulumi astida bolup qalghanliqini soraydu. Bizmu sherqiy türkistanning ezeldin türk zémini ikenlikini anglitimiz. Uyghurlarning bayriqini soraydu. Sherqiy türkistan'gha zhurnalistlar kirelmigechke, türk metbu'atlirida Uyghurlarning hazirqi weziyiti toghrisida köp melumat bolmighachqa, Uyghurlarning hazirqi weziyiti toghrisida köplep so'al soraydu.”

Tengritagh türkchiler jem'iyiti mu'awin re'isi alperen tonggut ependi “5-Féwral weqesi” ning 19 yilliqi munasiwiti uda ikki kün pa'aliyet ötküzüp, kütken meqsitige yetkenlikini bayan qilip mundaq dédi: “Biz hem kochida, hem yighin zalida ghulja weqesi toghrisida pa'aliyetler ötküzduq. Biz jehettin élip éytqanda yaxshi boldi. Yéngi nesillerge bu dewani anglatqan bolduq. Bu heqte melumat bergen bolduq. Pa'aliyetlirimiz mushundaqla dawamlishidighan bolsa, türkiyede sherqiy türkistan dewasi téximu yaxshi tonulidu. Biz özimiz bu jayda, emma qelbimiz Uyghur qérindashlirimiz üchün salidu. Uyghurlar özini yalghuz hés qilmisun, biz her da'im ular bilen bille.”

Tengritagh türkchiler jem'iyiti bashqurush hey'iti ezasi tughche özdemir xanim teshkilat qurulghandin béri Uyghur mesilisi toghrisida köp qétim pa'aliyet ötküzgenlikini, türk xelqining Uyghur mesilisige bolghan köngül bölüshining künsayin küchiyiwatqanliqini tekitlep munularni dédi: “Biz ürümchi qirghinchiliqi, ghulja qirghinchiliqi toghrisida, uningdin sirt xitayning bésimi dawamlishiwatqanliqini bilgechke, bir alahidilik yaritish üchün waraqche tarqitish, doklat bérish yighini ötküzüshke oxshash pa'aliyetlerni izchil halda ötküzüp kéliwatimiz. Uyghurlar musulman bolghachqa ötken yili ramizan éyida Uyghur mesilisige bolghan qiziqish yuqiri pellige chiqqan idi. Ötken yili 5-iyul ürümchi qirghinchiliqini xatirilesh munasiwiti bilen bölüm échip imza yighish pa'aliyiti ötküzgen iduq. U waqitta türk xelqining Uyghur mesilisige bolghan qiziqishi intayin yuqiri idi. Kéyin bir az töwenlep ketken. Emma yéqindin béri türk xelqining Uyghur mesilisige bolghan qiziqishi yene küchiyishke bashlidi.

“5-Féwral weqesi” ning 19 yilliqi munasiwiti bilen enqerede Uyghur mesilisi yene bir qétim nurghun kishige anglitildi. Türkiyening enqere we istanbul sheherliride xitaygha naraziliq bildürüsh namayishi ötküzülgendin sirt, türkiyening ottura asiya türkiy jumhuriyetliri we türkiyege tarqitiliwatqan dölet téléwiziyesi t r t awaz qanili 5-féwral küni chüshte we aqsham ghulja weqesi toghrisida mexsus programma tarqatti. Qanal a téléwiziyesimu ghulja weqesining 19 yilliqi munasiwiti bilen mexsus t w programmisi ishlidi. Shuning bilen türkiyede Uyghur mesilisi yene bir qétim küntertipke kelgen boldi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.