Firansiyelik yazghuchi: men awazsizlarning awazini tarqitish üchün Uyghurlarni tallidim

Ixtiyariy muxbirimiz ruqiye
2014.12.17
Fransiyelik Yazghuchi Sylvie Lasserre Fransiyilik yazghuchi we türkiy milletliri tetqiqatchisi sylwe lasserre Uyghur élide. Yili namelum.
RFA Ruqiye

Firansiyelik muxbir, yazghuchi we foto süretchi shundaqla ottura asiya türkiy milletliri tetqiqatchisi sylwe lasserre yusaza'i öz tetqiqatining asasiy qismini Uyghurlarni tetqiq qilishqa ajratti.

Uning Uyghurlar toghrisidiki “Uyghur dölitige sayahet” dégen tunji kitabi 2010-yili firansuz tilida bésip tarqitildi. Shundin béri u nurghun fransuzche gézit zhurnal we radi'o téléwiziyeliri teripidin ziyaret qilinip, Uyghurlarning siyasiy we medeniy hayatini tonushturdi.

Biz bügün sylwe lasserreni uning “Uyghurlarning dölitige sayahet” dégen kitabi heqqide ziyaret qilduq.

Men uningdin kitabigha néme üchün Uyghurlarning dölitige ziyaret dep téma qoyghanliqini sorighinimda u mundaq dédi: sizni ümidsizlendürüp qoymaqchi emesmen, méning bu kitabim döliti yoq döliti qoldin ketken milletlerning medeniyiti heqqide yézilghan tetqiqat we eserlerning jughlanmisigha béghishlan'ghan. Uyghurlar del dunyada döliti yoqluqi bilen tonulghan milletlerning biri idi. Shunga men kitabimgha “Uyghurlarning dölitige ziyaret” dep isim qoydum. Chünki Uyghurlarning medeniyiti nahayiti güzel medeniyet bolup buni yorutushta ularning tarixi we siyasiy arqa körünüshini we dinni étiqadini öginishke we yorutushqa toghra kéletti.

Sylwe eslide fizika inzhénéri bolup, bu sahede doktorluq unwani alghan, kéyin u hayatning menisi toghrisida izdinip kespini almashturup awazsizlarning awazi bolushqa bel baghlaydu.

U mundaq deydu: bir qétim men parizhda ötküzülgen chéchenistan toghrisidiki yighin'gha qatnashtim, yighinda bir kishining özini Uyghur dep tonushturup so'al sorighanliqini kördüm we uning bilen tonushup qaldim. Bu kishi manga Uyghurlarning derdini anglatti we mende Uyghurlargha nisbeten hésdashliq we qiziqish peyda qildi. Shundaq qilip u, xitaydin ibaret küchlük we rehimsiz döletning zulumigha uchrawatqan Uyghurlarni talliwalidu.

U mundaq deydu: men awazsizlarning awazini tarqitish qararigha keldim. Uyghurlar ene shundaq untulghan derdini héchkim anglimaywatqan, dunyaning oyunlirigha qurbanliq bolup kétiwatqan bir millet idi.

Sylwe Uyghurlar heqqide kitab yézish üchün Uyghur zéminigha kélidu. Emma, xitayche yaki Uyghurche bilmigenliki üchün nurghun qiyinchiliqlargha uchraydu. Uning kitabidiki ziyaret qilin'ghan kishiler we guwahchilarning köpinchisi xitay kontrolluqidiki térritoriyening sirtida yashawatqan Uyghurlar bolup, nahayiti az sandiki Uyghurlarla Uyghur zéminida yashawatqan Uyghurlar idi.

U mundaq deydu: xitay Uyghurlarning birer chet'ellik bilen sözlishishini qattiq chekleytti we éghir jaza béretti. Men ulargha özümning muxbir ikenlikimni démisemmu Uyghurlar men bilen paranglishishtin nahayiti éhtiyat qildi, menmu ulargha awarichilik tépip bermeslik üchün éhtiyat qildim.

Men uning kitabidiki eng qiziqarliq we muhim dep qaralghan bölümning qaysi ikenlikini sorighinimda u mundaq dédi: sama désem bolidu chünki Uyghurlarning özini ipadilesh erkinliki pütünley chekligen bolup men ularning peqet sama oynighandila oz héssiyatini, ichki küchini erkin we ashkara ipadiliyeligenlikini kördüm. Chünki sama ularning derd elemlirini ghezep nepritini, xushalliqini, qarshiliq we baturluqini, sewr taqet we sewrsizlikini, til bilen ipadiliyelmeydighan yene nurghun héssiyatlarni ipade qilghan idi.

U özining “Uyghur dölitige sayahet” dégen kitabini yézish jeryanida Uyghurlar heqqide hés qilghanliri heqqide toxtilip: eng deslep hés qilghinim Uyghurlarning yüzide külke yoq idi, men ularni külüshni bilmeydighan millet oxshaydu dep oylap qalghan idim. Kéyinche buning hakawurluqtin emes belki zulumning éghirliqidin bolghan rohi bésim tüpeylidin ikenlikini hés qildim, dédi.

U, Uyghurlar heqqidiki tenqidi köz qarishi heqqide toxtilip mundaq dédi: xitay kontrolluqidiki Uyghurlardimu amal yoq, emma erkin döletlerge chiqqan Uyghurlarningmu Uyghur dewasini qollash idiyisi nahayiti töwen iken, Uyghurlarning köpchilikini oz wetinining millitining teqdirige jiddiyetsiz mu'amile qilghuchilar iken. Men bezide özümni Uyghurlarning awazi üchün yalghuz towlawatqandek hés qilimen, chünki men ularning awazini taratquchi bolush üchün tirishiwatqinimda méni qollap quwwetlep yardemde bolghan Uyghur yoq déyerlik idi. Bu méni bek azablaydu.

U söhbitimizning axirida özining gerche Uyghurlarning musteqilliqigha héchqandaq bir ümidning yoqtek körülüshi yer shari xaraktérlik tuyghu bolup qalghan bolsimu, emma jughrapiyilik siyasiy özgirishler bolup turidighanliqi üchün belkim dunyaning Uyghurlar üchün kelgüsi bashqiche bolmaydighanliqigha héchkim birnéme déyelmeydighanliqini bildürdi.

Sylwe lesserrning kitabi, yoqilishqa yüzlen'gen dep qaralghan yaki krizis ichidiki milletlerni tetqiq qilishqa béghishlan'ghan bolup, uning éytishiche Uyghurlarning medeniyiti xaraktéri we rohi küchinila emes belki ularning tarixiy we siyasiy teqdirini dunyagha anglitishtimu intayin muhim rol oynaydiken. U eger kitabi in'glizchigha terjime qilinsa, téximu köp tetqiqatchilarning Uyghurlarni tetqiq qilishta muhim paydilinish matériyali bolupla qalmay, belki téximu köp kishilerning Uyghurlarning siyasiy teqdirini chüshinishi we ularning siyasiy dewasini qollishigha yardimi bolidighanliqini bildürdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.