Amérika diniy erkinlik komitéti: “Gülmirening qismiti Uyghurlarning nöwettiki ehwalining inkasi!”

Muxbirimiz eziz
2017.07.18
gulmire-imin-dolet-mejlisi.jpg Gülmire imin amérika dölet mejlisige qarashliq xitay ishliri komitétining “Xitaydiki qehrimanlargha erkinlik!” tizimlikige kirdi.
ppdcecc.gov

Uyghur wijdan mehbusi gülmire iminning menggülük qamaqqa höküm qilin'ghanliqigha sekkiz yil tolush munasiwiti bilen, amérika diniy étiqad erkinliki komitétining mu'awin mudiri sandra jolléy xanim özining ochuq xétini élan qildi hemde türmidiki gülmirege medet tilidi. Shuning bilen bille, u ziyaritimiz jeryanida “Gülmire imin duch kelgen qismet ayrim bir shexsning ehwali emes, belki pütkül Uyghurlarning béshigha kéliwatqan simwolluq halet” dédi.

Uyghur hazirqi zaman tarixidiki zor weqelerdin bolghan ürümchi “5-Iyul weqesi” ge alliqachan sekkiz yil bolghan bolsimu, xitay hökümiti buningdiki nurghun mesililerni tashqi dunyagha ashkarilighini yoq. Ene shu ishlarning biri, shu qétim “Zorawanliq heriketlirige qatnashqan” dégen nam bilen türmilerge tashlan'ghan Uyghur siyasiy mehbuslirining kéyinki ehwalidur. “5-Iyul weqesi” din kéyin shu qétimliq namayishni teshkilligüchilerning biri, dégen guman bilen qolgha élin'ghan hemde muddetsiz qamaqqa höküm qilin'ghan Uyghur qizi gülmire shu qatardiki wijdan mehbuslirining ichide tipik shexslerdin hésablinidu.

Gülmire imin muddetsiz qamaqqa höküm qilin'ghandin kéyin, alaqidar insan heqliri teshkilatliri we jem'iyetliri xitay hökümitige bésim ishlitip, uning türmidiki ehwalini sürüshte qilghan hemde alaqidar mesililer heqqide delil-ispat körsitishni telep qilghan idi. Shu qatardiki tirishchanliqlarning biri qatarida, bu yil aprélda amérika dölet mejliside ötküzülgen guwahliq bérish yighinida gülmire imin resmiy “Wijdan mehbusi” dep élan qilindi. 14-Iyul küni bolsa amérika dölet mejlisige qarashliq xelq'ara diniy étiqad erkinliki komitétining mu'awin mudiri sandra jolléy xanim gülmire qolgha élin'ghanliqining sekkiz yilliq xatire künide ochuq xet yézip uninggha medet tiligen idi.

Bu munasiwet bilen, biz sandra jolléy xanimni bu heqte qisqiche söhbetke teklip qilghinimizda, u aldi bilen meyli gülmire imin bolsun yaki bashqa Uyghur siyasiy mehbusliri bolsun, buningda herqachan qanuniy ölchem mesilisining éniq emeslikini tilgha aldi. Uning qarishiche, buningda eng roshen bolghan misallarning biri, téxi yéqinqi ramizan éyi mezgilide Uyghurlarning diniy étiqadigha munasiwetlik bir qatar ehwallarning birdinla Uyghurlargha “Jinayet” békitidighan ölchem bolup qalghanliqini tilgha aldi. U bu heqte mundaq dédi: “Men wekillik qiliwatqan wijdan mehbusi gülmire iminning ehwali sizge melumluq: uning ‛jinayiti‚ni delilleydighan héchqandaq delil-ispat bolmighan ehwalda uninggha muddetsiz qamaq jazasi bérildi. Shuning üchün amérika xelq'ara diniy étiqad erkinliki komitéti bu mesililerni intayin ochuq-ashkara muzakire qilip kelmekte. Biz sel ilgiriraq mexsus Uyghurlarning diniy étiqad erkinliki muzakire qilin'ghan bir yazma doklat élan qilduq hemde xitay hökümitini Uyghurlarning öz öyliridiki xususiy pa'aliyetlirige arilishiwalmasliqqa chaqirduq. Chünki, ötüp ketken ramizan éyi mezgilide xitay hökümitining yerlik Uyghurlargha bésim ishletkenliki, mushu mezgilde herqaysi Uyghur a'ililirige hökümet tereptin belgilep bérilgen ‛tughqanliri‚ ni méhman qilish wezipisi tapshurulghanliqi, mushu arqiliq ashu a'ililerning diniy étiqad ehwalini tekshürmekchi bolghanliqi melum boldi. Shuning üchün xitay hökümiti mushundaq kishilerni ‛térrorchi‚ dep atighanda buning peqet kontrolluq üchün bahane ikenlikini özlirimu yaxshi bilidu. Hazir bu ehwalning barghanséri éghirlap méngiwatqanliqi bizning diqqitimizni tartmaqta. Shuning üchün bu shunchilik éniq bolghan bir hadisidur. Madamiki, bir xelq zulumgha we ézilishke uchraydiken, u halda bu yerde térrorluq mewjut bolmaydu. Eksiche bu peqet xitay da'iriliri yolgha qoyuwatqan hakimiyetke yölinip zorluq qilishtin bashqa nerse emes.”

Eyni waqittiki “5-Iyul weqesi” de namayishqa chiqqanlar arisida köp sanda oqughuchilar bar bolup, eyni waqitta gülmire imin'ge oxshash éghir jazagha muptilar bolghuchilarning ichidimu oqughuchilar mu'eyyen sanni teshkil qilghanliqi melum. Ene shu xildiki oqughuchilargha eyni waqitta “Zorawanliq” qa qatnashqan dégen jinayetler artilghan bolsa, mana emdilikte chet'elde oquwatqan Uyghur oqughuchilar, bolupmu misirdiki Uyghur oqughuchilarni xitay hökümitining “Térrorluq” yaki “Esebiylik” ke baghlashqa urunuwatqanliqini, Uyghur oqughuchilargha artiliwatqan bu xil “Jinayetler” ge qandaq qaraydighanliqini sorighinimizda, sandra xanim keskin qilip bu eyibleshlerni qobul qilishqa bolmaydu, dédi. U bu toghriliq mundaq dédi“Biz ulargha artilghan eyibleshlerni pütünley ret qilimiz. Chünki, bu eyibleshler pütünley qanunsizdur. Xitay hökümiti hazir izchil halda Uyghurlargha yalghan-yawidaq töhmetlerni chaplawatidu. Ularning özige xas xususiy boshluqida öz diniy étiqadini dawam ettürüshi hazir addiyla qilip ‛térrorluq‚ bilen eyibliniwatidu. Hazir mesile shuki, nurghun döletler bighubar étiqadqa egeshken yaki mushundaq étiqadlardin behrimen bolghan kishilerni ‛jinayetchi‚ qilip körsitish üchün térrorluqning sherhisini özgertiwitishke kiriship kétiwatidu. Uyghur musulmanliri del mushuning bir misali. Xitay hökümitining qiliwatqanliri hazir taza uchigha chiqqili turdi. Ular hazir bar eqlini ishqa sélip Uyghurlarni kontrol qilishqa hemde ulargha ziyankeshlik qilishqa tutush qiliwatidu.”

Amérika xelq'ara diniy étiqad erkinliki komitétining siyasiy analizchisi tina mafford yillardin buyan sherqiy asiya rayonidiki siyasiy weziyetni közitip kéliwatqan mutexessis. U yéqinqi mezgilde Uyghurlar diyarida yolgha qoyuluwatqan qattiq qolluq siyasetning qurbanliri boluwatqan Uyghur wijdan mehbuslirining herqachan xitay hökümitining zulum siyasetlirige qayturulghan inkas süpitide otturigha chiqiwatqanliqini tekitlidi. Shuning üchün u, bu kishilerning qandaq “Jinayiti” barliqini tekshürüshtin burun, xitay hökümitining zulum siyasetlirining qaysi teriqide Uyghurlarni qarshiliq körsitishke mejbur qilip qoyghanliqini chüshinish lazimliqini tilgha aldi. U bu heqte mundaq dédi: “Sizningmu xewiringiz bar. Hazir xitay hökümiti mushu yosunda özlirini atalmish ‛térrorluq‚ we ‛esebiylik‚ ke qarshi küreshke atlanduq, dep jakarlawatidu. Emma méningche, töwendiki ikki nuqtidin buni ashu közlen'gen nishan'gha yétishtiki toghra usul, déyishke bolmaydu. Birinchi, xitay hökümiti izchil halda özlirining zulum peyda qilish rolini oynawatqanliqini, buning bilen Uyghur musulmanlirida ganggirash hemde ghezep peyda qiliwatqanliqini étirap qilmaywatidu. Ikkinchidin, xitay hökümiti yillardin buyan shexslerning xususiy erkinlikige yatidighan nersilernimu ‛térrorluq‚ qa baghlap kéliwatidu. Mesilen, yéqinqi mezgilde bashlan'ghan saqal qoyush yaki yaghliq chigish dégendek ishlar, shuningdek diniy ipadige yatidighan bashqa xil amillar mushundaq boluwatidu. Tebi'iyki, mushundaq shara'itta ganggirashning köplükidin néme qilishini bilelmey qalghan bezi shexslerning bu ehwallargha zorluq küchi arqiliq inkas qayturushi royapqa chiqip qalidu. Emma bu peqet xitay hökümiti ijad qilghan zulum siyasetlirige qayturulghan inkas, xalas. Shuning üchün bu ishlarning hemmisige xitay hökümitining ‛ijadiyet‚ liri jawabkar bolushi lazim.”

Wijdan mehbusi gülmire iminning xalisane adwokatliqini qiliwatqan sandra jolléy xanim bu heqtiki mesililerge toluqlima süpitide bizge ewetken tékistlik uchurida munu nuqtini tekitleydu:“Gülmire shu tapta köz aldimda peyda bolsidi, men shadiyaniliqqa tolghan köz yashlirimni tutalmighan halda uni quchaqlighan bolattim. U men üchün bekmu heqiqiy menidiki insandur. Téximu muhimi u xitay hökümitining zulum iskenjiside ingrawatqan bir xelqning simwolluq obrazidur!”

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.