Xelq'ara jem'iyet we qanunchilar ilham toxtining sotigha yéqindin köngül bölmekte

Ixtiyariy muxbirimiz haji qutluq qadiri
2014.09.16
ilham-toxti-xongkong-xewer.JPG Xongkongda neshr qilin'ghan “Xeyr, xosh ilham toxti” namliq maqalidin süretke élin'ghan. 2014-Yili séntebir.
RFA/Qutluq

15-Séntebir bash shtabi nyuyorktiki xelq'ara kishilik hoquqni közitish teshkilatining tor bétide élan qilin'ghan ilham toxti heqqidiki maqalide, mezkur teshkilatning ilham toxti üstidin 17-séntebir ürümchide échilidighan sotqa özlirining yéqindin köngül bölüwatqanliqi we uning belkim 10 yilliq qamaq jazasigha höküm qilinish éhtimalliqi barliqi bildürülgen.

Shyanggang metbu'atlirida bolsa xitay yazghuchiliridin wang “Xeyir-xosh ilham toxti” namliq edebiy xatirisini élan qilip, ilhamning ilgiriki we hazirqi türme hayati toghrisida toxtalghan u esiride ilham toxtining bu qismetlerge alliqachan teyyarliq körüp qoyghanliqini alahide eskertken.

Yaponiye axbaratliri we tor betliride bir qanche kündin buyan élan qilin'ghan bu heqtiki maqalilerde, bölgünchilik bilen eyiblinip xitay da'iriliri teripidin qolgha élin'ghan Uyghur öktichi ziyaliysi, iqtisadshunas ilham toxti üstidin 17-séntebir ürümchide échilidighan sotqa köpligen kishilerning diqqet bilen qarawatqanliqi, shuning bilen birge uning sotta adaletsizlikke uchrishidin endishe qiliwatqanliqi bildürülgen.

Yaponiyediki kishilik hoquq teshkilatliridin “Milletler kishilik hoquq mejlisi” teshkilati téxi yéqindila yapon siyasetchilirini ilham toxti mesilisige köngül bölüshke chaqiriq qilghan bolup, mezkur teshkilat mes'uli iwanaga ziyaritimizni qobul qilip, ilham toxtining etidiki soti heqqide özining bezi bir gumanlirini bayan qilip mundaq dédi:
-Ilham toxti we uning oqughuchiliri eslide béyjingda sot qilinsa bek toghra bolatti, emma sot mehkimisi néme üchün ularni ürümchide sot qilishni layiq kördi? bunisi tolimu gumanliq. Ete sotning hökümi qandaq bolidu? bunisi namelum. Emma biz, uni yenila türmidin qutuldurushqa barliq küchimiz bilen tirishimiz.

Xelq'aradiki köpligen tor betliride ilham toxtining adwokati li fangpingning uchurigha asasen uning 17-séntebir etigen ürümchi waqti sa'et 8:30 da ürümchi ottura xelq sot mehkimiside sotlinidighanliqi élan qilin'ghan. Bu xewer alliqachan xelq'ara jem'iyetke ashkarilan'ghan bolsimu, emma sot da'iriliri uning sot qilinishini yenila mexpiy tutup kelmekte.

Biz munasiwetlik kishilerning teminligen uchurlirigha asasen 17-séntebir ürümchi ottura xelq sot mehkimiside ötküzülidighan sotqa mes'ul sodiyelerdin biri, mu'awin sodiye zibibullagha téléfon qilghan bolsaqmu, emma u, bizning so'alimizgha jawab bérishtin özini qachurdi.

Yaponiyediki Uyghur mesilisige, jümlidin ilham toxtining teghdirige izchil köngül bölüp kéliwatqan, ziyaritimizni qobul qilghan qanunshunas yamagajo xitayning soti heqqide özining bezi bir qarashlirini bayan qilip mundaq dédi:
-Junggodek heqiqiy qanun yolgha qoyulmighan bir dölette sotning toghra höküm chiqirishi esla mumkin emes. Xitayda qanun hökümetni emes, belki hökümet qanunni bashquridu. Bolupmu, Uyghurlardek béyjingdin özlirige heq-hoquq telep qilghan milletlerni junggo kompartiyisining siyasiy-qanun komitétliri öz aldigha qarar chiqirip, sotqa shu boyiche höküm élan qilishni buyruydu. Junggoda téxi heqiqiy, toghra bolghan sot mehkimisi we qanun tüzülmisi qurulmidi.

Söhbitimiz dawamida qanunshunas yamajo ilham toxtining sot hökümi heqqidiki xelq'ara jem'iyetning bezi bir perezliri heqqide toxtilip, eger u, 10 yilliq qamaq jazasigha buyrulsa, xelq'ara jem'iyet derhal heriketke kélip, uni türmidin baldurraq qutuldurushqa tirishishi we junggo hökümitige bésim ishlitishi kéreklikini, bu mesilini merkez qilip turup dunyagha Uyghur mesilisini etrapliq anglatqili bolidighanliqini bildürdi.

U sözide yene, yapon hökümiti hemishe junggoning sénkaku ariligha qanunsiz kirishi mesilisi üstidila junggoni tenqidlesh élip barmay, belki Uyghurlarning kishilik hoquqining depsende qiliniwatqanliqinimu tenqidlishi kérek, dédi.

Uyene, 11-ayda junggoda ötküzülidighan asiya tinch okyan iqtisadiy hemkarliq yighini jeryanida junggo-yaponiye tashqi ishlar ministirliqi élip baridighan ikki terep söhbitide yaponiye ilham toxti mesilisini dadilliq bilen otturigha qoyushi kéreklikini tekitlidi.

Qanunshunas yamagajo ilham toxti mesilisining xelq'araliq mesile ikenlikini, amérika, en'gliye, firansiye, gérmaniye qatarliq döletlerdiki kishilik hoquq teshkilatliri bu mesilige köngül bölüshi, “Nyuyork waqti géziti”dek nopuzluq metbu'atlar bu heqte tepsiliy uchur tarqitishi kéreklikini, dunyadiki barliq erkinlik söygüchi kishilerning ilham toxtini türme azabidin qutuldurghan'gha qeder tirishishi kéreklikini bildürdi.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.