B d t kishilik hoquq kéngishi yighinida Uyghurlar mesilisi diqqet qozghidi

D u q bash katipi dolqun eysa we d u q programma yétekchisi pétér ependiler b d t da chaqirilghan “Wakaletsiz milletlerning diplomatiye kursi” yighinida. 2016-Yili 23-noyabir, jenwe.

35-Nöwetlik b d t kishilik hoquq kéngishi yighinigha qatnishiwatqan d u q xadimliri 189 döletning wekilliri aldida Uyghurlar mesilisini anglatti.

Bdt kishilik hoquq kéngishining 35-nöwetlik yighini 6-iyun küni jenwede bashlan'ghan idi. 11-Iyundin bashlap b d t diki pa'aliyetlirini qanat yaydurghan d u q bash katipi dolqun eysa hemde programma yétekchisi pitér irwén ependiler bügün seherdin bashlap bezi döletlerning b d t diki elchiliri bilen ayrim-ayrim uchriship, Uyghurlarning nöwettiki omumiy ehwalidin melumatlar bergen we Uyghur diyarining kishilik hoquq weziyitige a'it alahide teyyarlan'ghan doklatlirini teqdim qilghan.

Jenwede turup ziyaritimizni qobul qilghan dolqun eysa ependi, 13-iyun chüshtin burun amérika, awstraliye, yaponiye, tayland, türkiye qatarliq ellerning b d t diki elchiliri bilen uchrashqanliqini eskertip, b d t da élip barghan pa'aliyetliri heqqide bizni bezi uchurlar bilen teminlidi.

Xitay hökümiti bu qétimqi b d t kishilik hoquq kéngishi yighinigha yéngi bir tereqqiyat layihisini sun'ghan. Bu layihide “Bir belwagh, bir yol” siyasitining nurghunlighan döletler we milletlerge menpe'et yetküzidighanliqini ilgiri sürgen. Bügün chüshtin burun b d t da döletler we kishilik hoquq teshkilatliri wekilliri arisida mezkur layihe heqqide muzakire élip bérilghan. Biraq, yaponiye qatarliq bir qisim eller xitayning bu layihisige qarshi inkas bildürgen. Dolqun eysa we pitér irwén ependilermu söz qilishni telep qilip, Uyghur we tibetlerning bu layihede orun tutushi kéreklikini ilgiri sürgen.

B d t kishilik hoquq kéngishining bu qétimqi yighinining 3-bölümi: “Insan heqlirini qoghdash: insanlarning ijtima'iy, siyasiy, medeniy we tereqqiyat heqliri” dégen témida bolup, d u q programma yétekchisi pitér irwén ependi bu heqte ziyaritimizni qobul qilghanda, söz heqqini axirighiche ada qilghanliqini tekitlidi. U mundaq dédi: “D u q ning wekili bolush süpitim bilen sherqiy türkistanda künséri yamanlishiwatqan weziyetni bayan qilip öttüm. Mesilen؛ xitay hökümitining ramizanda yürgüzüwatqan qattiq cheklimiliri, Uyghurlarni musulmanche isim qoymasliqqa mejburlashliri, chet'eldiki oqughuchi we tijaretchilerni wetinige qayturush üchün ularning a'ile-tawabi'atlirini görüde tutushi, Uyghurlarning diniy we milliy adetlirini ayaq asti qilishliri, Uyghur ziyaliylirini, diniy zatlirini metbu'atlarda meydanini ipadileshke mejburlashliri, ‛ikki yüzlimichilikke qarshi turush‚ sho'ari astida Uyghur hökümet xadimlirining izzet-nepsini ayaq asti qilish mesilisi, xalighanche öltürüsh, xalighanche tutqun qilish, xalighanche qamaq jazalirigha mehkum qilish, barghanséri esebiylishiwatqan ménge yuyush herikiti qatarliqlar.”

12-Iyun küni d u q bash katipi dolqun eysa ependi b d t da chaqirilghan “Iqtisadiy pilan we asiyadiki insan heqliri” namliq yighinda nutuq sözligende, Uyghurlarning nöwettiki weziyiti toghrisida we xitayning “Bir belwagh, bir yol” siyasiti heqqide toxtalghan idi.

6-Iyun bashlan'ghan b d t ning 35-nöwetlik kishilik hoquq kéngishi yighini 23-iyun axirlishidighan bolup, d u q wekilliri yighin tügigiche yene bir qisim pa'aliyetlerde bolidiken.