Londonda “4-Iyun tyen'enmén weqesi” ni xatirilep namayish ötküzüldi

1989‏-Yilidiki “Tyen'enmén weqesi” ning 28-yilliqi munasiwiti bilen xitayning londonda turushluq elchixanisining aldida namayish ötküzüldi.

Mezkur pa'aliyetke xitay démokratliri, falun'gongchilar, xongkongluqlar, teywenlikler, londonda oquwatqan bezi xitay oqughuchilar we Uyghurlardin bolup köp sanda kishi ishtirak qildi.

Namayishchilar qollirida : “4-Iyun weqesining heqiqiy ehwali tekshürülsun”, “Xitaydiki bésim tügitilsun”, xitaylargha, tibetliklerge we Uyghurlargha erkinlik, ilham toxtigha erkinlik dégen sho'arlar yézilghan lozunkilarni kötürgen halda namayish ötküzüldi. London waqti sa'et yettidin on'ghiche dawamlashqan namayish jeryanida metbu'at bayanati oqup ötüldi.

Neq meydandin téléfon ziyaritimizni qobul qilghan, londonda yashaydighan Uyghur pa'aliyetchisi rehime mexmut xanim, démokrat xitaylarning xitay hökümitidin 4-iyun tyen'enmén weqesining heqiqiy ehwalini otturigha qoyushqa oxshash bir yürüsh teleplerni otturigha qoyghanliqini bayan qildi.

Rehime mexmut xanim öziningmu tyen'enmén weqesige ishtirak qilghanliqini, u yildin bügün'giche bolghan weziyetke qaraydighan bolsa xitaydiki weziyetning barghanséri nacharlishiwatqanliqini bayan qildi.

Uyghur pa'aliyetchi rehime xanim özining her yili 4-iyun tyen'enmén weqesini xatirilesh pa'aliyitige qatniship, namayish ehlige Uyghurlarning échinishliq weziyitini anglitiwatqanliqini bayan qildi.

Tyen'enmén aniliri topining ezasi, mezkur weqege qatnashqan lu kéyjin xanim téléfon ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Bügün 4-iyun, biz bügün bu yerde xongkongdin, xitaydin kelgenler, Uyghurlar we teywendin kelgenler bilen birlikte naraziliq namayishi qiliwatimiz. Arimizda Uyghur ukilar, achilar we singillarmu bar. Men bundin üch yil burun ürümchige barghan idim. Men barghan waqit del 7-ayning 5-küni idi. Men qolida miltiq kötürgen herbiylerning we tankilarning parattin ötüwatqanliqini kördüm. Kishilerdin néme üchün bundaq qilidu? dep sorighinimda chünki bügün 5-iyul küni dédi. Kéyin chüshendimki 7-ayning 5-küni Uyghurlar xitay kommunistlirining bésimigha qarshi chiqqan kün iken”.

U, ürümchige barghan küni yekshenbe küni bolsimu kochida Uyghurlarni körelmigenlikini, kochigha chiqishining cheklen'genlikini bayan qilip mundaq dédi: “U küni yaz bolghachqa bazarda qoghun, tawuzlar bolushi kérek idi. Emma u küni hökümet bularni bazarda sétishqa ruxset qilmighan. U, küni kochida miltiq kötürüwalghan herbiydin bashqa héchkim yoq idi. Bu menzirini körüp, 4-iyun tyen'enmén weqesi yadimgha keldi. U, künimu shundaq qorqqudek bir weziyet bar idi. Xitay kommunist hökümitining insan hayatigha, insan heq we hoquqlirigha hörmiti yoq. Eslide xitaydiki milletler otturisigha ziddiyet séliwatqan xitay hökümiti. Xitay kommunist hökümiti öz xelqige ishenmeydu. Xitay hökümitining Uyghur, tibet, mongghul we xitay xelqige élip bériwatqan zulumini toxtitish üchün choqum démokratik xitay qurup chiqishimiz kérek.”

Yene bir xitay pa'aliyetchi wang chawxu'a xanim hazir Uyghur diyarining weziyitining jiddiy ikenlikini, xitay hökümitining Uyghurlargha ishenmeydighanliqi, kommunistik partiye hakimiyet béshida tursila rayon'gha tinchliq kelmeydighanliqini tekitlep mundaq dédi: “Hazir u rayon xitay hökümitining qattiq kontroli astida. Intérnét we téléfonlarni ishletkili bolmaydiken. Xitay shinjangni peqetla tijaret ötkel qilip qurup chiqmaqchi. Shunga yipek yolini qayta yasap u yer arqiliq ottura asiya we yawropagha ulishimen dewatidu. U, Uyghur xelqini oylimaydu. Meblegh séliniwatidu, emma buningdin xitaylarla paydiliniwatidu. Xitay hökümiti az sanliq milletlerge ishenmeydu, shunga kommunistik partiye hakimiyet béshida turidighanla bolsa rayon'gha tinchliq we erkinlik kelmeydu.”

Bezi kishilik hoquqi teshkilatliri we tyen'enmén aniliri topining ezaliri 1989-yilidiki 4-iyun tyen'enmén weqeside ölgenlerning sanining 500 etrapida ikenlikini, köp sanda kishining iz-déreksiz yoq bolup ketkenlikini ilgiri sürüwatqan bolup, xitay hökümiti bolsa 100 etrapida kishining ölgenlikini ilgiri sürmekte iken.