2014 - Yili siyasiy sewebler bilen tutqun qilin'ghan we öltürülgen Uyghurlar (2)

Gérmaniyediki “Xeter astidiki milletler teshkilati” 27 - may küni élan qilghan doklatida, 2014 - yil 1 - aprildin, xitayda bir yilgha sozulghan qattiq zerbe bérish herikiti bashlan'ghan 23 - mayghiche Uyghur rayonida her xil siyasiy jinayetler bilen eyiblinip, resmiy qolgha élin'ghan Uyghurlarning 480 din ashqanliqini ashkarilighan.

“Xeter astidiki milletler teshkilati” élan qilghan doklatida, qolgha élin'ghan bu 480 neper Uyghurning peqet xitay hökümet xewerliride élan qilin'ghan sanliq melumatlargha asasen statistika qilin'ghanliqini eskertip, da'iriler teripidin her xil siyasiy jinayetler artilip tutqun qiliniwatqan Uyghurlarning téximu jiq bolushi mumkinlikini bayan qilghan.

1. 12 - Aprél oqughuchi abdubasitning qizil chiraqta étiwétilish weqesige naraziliq sewebidin tutqun qilin'ghanlar:

12 - Aprél 17 yashliq oqughuchi abdulbasitning qizil chiraqta étiwétilish weqesi yüz berdi. 400 Dek jama'et miyitni kötürüp naraziliq namayishi qildi. Saqchilar 13 - aprél 70 ademni tutqun qilidi. Weqedin kéyin tutqunlar üstidin kelpin nahiyiside sot échilip 17 kishige 7 yildin 6 aygha qeder muddetlik qamaq jazasi bérildi. Emma xitay metbu'atlirida, tutqunlarning kimliki heqqidiki tepsilatlar bérilmidi.

2. 14 - Aprél xoten laskuy yézisida ikki kent kadirini pichaqlap öltürüsh weqeside yarmemet abdulla üstidin tutush buyruqi chiqirildi.

14 - Aprél küni xotenning laskuy yéza arghol kentide perenjilik bir ayalni öyigiche qoghlap barghan kent sékritari mettudaxun we ikki neper yardemchi saqchi, ayalning a'ile - tawabatliri teripidin pichaq tiqip öltürülgen. Weqedin kéyin xoten da'iriliri 19 yashliq gumandar yarmemet abdullani tutush buyruqi chiqirip, 100 ming somdin 200 ming somghiche mukapat béridighanliqini uqturghan. Emma jinayet gumandarliri tépilmighan.

3. 30 - Aprél ürümchi poyiz istansisidiki pichaqliq hujum we partlitish weqeside tutqun qilin'ghanlar:

30 - Aprél ürümchi poyiz istansisi jenubi wogzalida partlitish weqesi yüz berdi. Tengritagh torining bu heqtiki eng yéngi xewiride bayan qilinishiche, weqede 3 kishi ölgen, 79 kishi yarilan'ghan. Da'iriler weqeni térrorluq weqesi dep eyiblidi.

Da'iriler 30 - aprél ürümchi poyiz istansisi partlitish hujumida memet abdulla héyt, sedirdin sawut qatarliq ikkeylenning özini partlitip ölgenlikini élan qildi.

8 - Dékabir weqede jawabkar dep tutqun qilin'ghan Uyghurlardin exmet rishit, tursun hamutqa ölüm jazasi berdi. Yalqun hamut qatarliq ücheylen'ge ikki yil kéchiktürüp ölüm jazasi bergenlikini élan qildi. 30 - Aprél weqesige chétilip tutqun qilin'ghan bashqa Uyghurlar heqqide melumat bérilmidi.

4. Kucha aliqaghidiki tutqun we saqchilarning oqida ölgenler:

20 - May kuchar aliqagha namayishida 200 ge yéqin adem tutqun qilindi. Namayishchilardin 5 kishige oq tekken. Ikki kishi neq meydanda ölgen. Hökümet tereptin 8 kishi yarilan'ghan.

Igilishimizche, 20 - may kucha nahiyisining aliqagha bazirida, saqchilarning hijaplan'ghan ayallarni bazarliq hökümet qorosigha solap qoyushigha qarshi naraziliq herikiti yüz bergen. Weqeni basturushqa kelgen saqchilar namayishchilargha oq chiqarghan. 5 Kishige oq tekken, ikki kishi neq meydanda ölgen. Xitay tereptin bazar bashliqi we mektep mudiri bolup jem'iy 8 kishi yarilan'ghan.

5. 22 - May ürümchi etigenlik bazar partlitish hujumida ölgen we tutqun qilin'ghanlar:

Hökümet da'iriliri 22 - may ürümchide yüz bergen etigenlik bazardiki partlashta 31 adem ölgenlikini, 90 din artuq adem yarilan'ghanliqini xewer qildi.

Da'iriler ürümchi etigenlik bazar hujumini 5 kishi élip barghan dep élan qildi. Ulardin réyimjan memet, memet imin exmet, ablet abduqadir, memet memetimin qatarliq töt Uyghur neq meydandiki partlashta hayatidin ayrilghan dep élan qilindi. Bulardin nur'exmet abliz isimlik hujumchining bortalada qolgha élin'ghanliqini bildürdi.

12 - Ayning 8 - küni xitay da'iriliri “30 - April ürümchi poyiz istansi weqesi” we “22 - May ürümchi etigenlik bazar hujumi” ni élip barghan dep eyiblen'gen 20 Uyghurgha jaza höküm qildi.

Bulardin 22 - may ürümchi etigenlik baziri hujumini élip barghuchilar dep eyiblen'gen, abliz dawut, tursun hamut ,nurexmet abliz, réhimjan memet qatarliqlargha ölüm jazasi, rozi memet we obul hesen'ge ikki yil kéchiktürüp ölüm jazasi bérildi. Muhemmet ibrahim muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilindi. Ablimit mexmut we yene bireylenni térrorluq teshkilatqa qatnashqan dep eyiblep, 10 yilliq muddetlik qamaq jazasigha höküm qildi.

6. 27 - May ghuljida 55 Uyghur atalmish “Ochuq sot” namliq küresh yighinida sotlandi.

22 - May ürümchi etigenlik bazar partlitish pichaqliq hujum weqesidin kéyin, 23 - may küni xitay hökümiti bir yilliq térrorluqqa zerbe bérish herikiti bashlighanliqini élan qildi. Xitayning hökümet xewerliride 22 - may ürümchi weqesidin kéyinki nechche kün ichidila 200 din artuq Uyghurning tutqun qilin'ghanliqi élan qilindi.

27 - May ili oblastliq tenterbiye sariyida 55 neper Uyghur “Térrorluq”, “Döletni parchilash” we qatilliq jinayetliri bilen eyiblinip, ammiwi küresh sheklide 7000 kishi qatnashqan chong yighinda adwukatsiz halette xelqqe sazayi qilip turup sotlandi.

7. 28 - May qeshqer pichaqliq hujumida ikki Uyghur saqchilar teripidin étiwétildi:

28 - May qeshqerde ikki Uyghur xitay köchmenlirige pichaq bilen hujum qilip ikki nepirini yarilandurghan, kéyin özlirimu xitay saqchiliri teripidin éytiwétilgen.

Saqchilarning bildürüshiche, hujumchilar 18 yashliq balilar bolup, ular doxturxana yénidiki bir bazarda soda qilidighan xitay köchmenlirige hujum qilghan. Etrapta wezipe ötewatqan xitay saqchilar neq meydan'gha kélip, bu ikki neper hujumchigha oq chiqarghan. Hujumchilardin biri neq meydanda, yene biri doxturxanida jan üzgen.

8. 29 - May toqsu ichériq yézisi qaritash weqeside 2 Uyghur étip öltürüldi.

29 - May toqsu nahiyisining ich'ériq yézisida toqunush yüz bérip, shi li isimlik xitay saqchisi öltürülgen, töt saqchi yarilan'ghan. Toqunushta imin tömür, raxman tömür isimlik aka - ukilar xitay saqchilirigha hujum qilish jeryanida étiwétildi. Yasin osman yarilan'ghan.

Xitay saqchiliri toqsu nahiyiside dorisi éliwélinip östengge tashliwétilgen ikki taghar serengge yaghichi bayqighan. Xitay saqchiliri yip uchigha asasen 29 - may gumandar imin tömür turuwatqan öyige bésip kirgende, öydikilerdin imin tömür, raxman tömür we yasin osman qatarliqlar xitay saqchilirigha hujum qilghan. Xitay terep hujumchilargha oq chiqarghan. Toqunushta xitay tereptin shi ili isimlik razwédchik neq meydanda ölgen, qalghan 4 nepiri yarilan'ghan. Hujumchilardin imin tömür we raxman tömür aka - ukilar oqta ölgen, yasin osman yarilan'ghan.

9. 29 - May peyziwat misha yézisida saqchi bashliqining öltürülüp su ambirigha tashliwétilish weqeside 4 Uyghur tutqun qilindi.

Xitay metbu'atliri weqeni ikki ay kéchiktürüp 9 - iyul küni xewer qildi. Peyzawatning misha yézisida “29 - May weqesi” ni sadir qilghan 4 neper gumandarning tutulghanliqini xewer qildi. Xewerde weqe sadir qilghuchilarning bir “Térrorluq shaykisi” ikenliki we weqede bir saqchining ölgenliki tilgha élin'ghan, emma weqege alaqidar tepsilatlar tilgha élinmighan. Radi'omizning igilishiche, weqede ölgüchi qeshqer wilayetlik qatnash bash saqchi etritining bashliqi li xungjang bolup, u “Qattiq zerbe bérish guruppisi” gha bashliq bolup peyzawatning misha yézisigha ewetilgen.Ashkarilinishiche, 4 neper Uyghur hujumchi li xungjangni pichaq tiqip öltürgendin kéyin jesitini mishaning töwen tarisha kentidiki orpa su ambirigha tashliwetken.