Ölüm girdabidin hörlükkiche: xitay lagéridiki paji'eler (1)

Muxbirimiz gülchéhre
2018.10.31
Mehrigul-tursun-ikki-balisi.jpg Möjizilerche lagérdin hayat qutulup chiqqan shahit méhrigül tursun xanim ikki perzentini baghchida oynatmaqta. 2018-Yili öktebir, amérika.
RFA/Gülchéhre

Xitay da'irilirining 2016-yilining axirliridin bashlap Uyghurlarni we bashqa musulman milletlerni atalmish “Jaza lagérliri” gha milyonlap qamishi, ata-aniliri lagérgha élip kétilgen naresidelerning “Tirik yétim” lerge ayliniwatqanliqi, Uyghur ziyaliyliri we serxillirining arqimu-arqa tutqun qilinishi yaki iz-déreksiz yoqap kétishi, atalmish qayta terbiyelesh merkezliride yüz bériwatqan sewebsiz ölüm weqeliri pütün dunya köngül bölüwatqan bir mesilige aylandi.

Xelq'aradiki chong axbarat wasitilirining xitayning pütün Uyghur diyarida torlashqan jaza lagéri sistémisini qurghanliqi we nurghun Uyghurning sewebsiz tutqun qilin'ghinigha a'it yéngi pakitlarni ashkarilishi shuningdek xitaygha qaritilghan tenqid we eyibleshler astida lagérlarning mewjutluqini inkar qilghan xitay hökümiti nöwette bu lagérlarni ixtiyari téxnika bilen terbiyelesh orunliri süpitide teshwiq qilishqa bashlidi.

Mana shundaq peytte bextige yarisha möjizilerche lagérdin hayat qutulup chiqqan shahitlarmu yoq emes. Ular guwahliq bérip bayan qilghan: “Béshigha qara xalta kiydürülüp élip méngish, put-qollirini kishenlesh, kéche-kündüz yuqiri téxnika üsküniliri bilen közitish, qoralliq muhapizet qilinidighan égiz tamlar ichige sewebsiz bir élip kétilgenche qoyup bérilmeslik, türme we herbiy tüzümde bashqurush, ach qoyush, qattiq jismaniy we psixikiliq qiyin-qistaqqa élish, dawalimasliq we bashqa ehwallar bu lagérlarning téxnika terbiyelesh orni ikenlikidin dérek béremdu?”

Xitay hökümiti 21-esirde Uyghur élide qurghan bu lagérlar zadi qandaq jay?

Méhrigül tursun, 29 yash, bundin 6 ay burun cherchendiki lagérdin qoyup bérilgen. Méhrigülning ikki hayat qalghan balisining misir girazhdani bolghanliqi ularning xitaydin möjizilerche qutulup chiqishigha seweb bolghan. Cherchende qalghan ata-anisi, qérindashliri we uruq-tughqanliri görüge élinish sherti bilen qoyup bérilgen méhrigül qosh kézek baliliri bilen misir elchixanisining himayiside 2018-yili 4-ayning 28-küni qahirege qaytip kélidu we 9-ayning 21-küni amérikigha yétip kélidu.

Méhrigül amérikigha kelgendin kéyin, xitayning Uyghur élide qurghan lagéridin qutulup chiqqan tunji ayal shahit süpitide erkin asiya radiyomizning ziyaritini qobul qildi.

Méhrigül 2015 yili 3-ayning 15 küni, qahirede ikki oghul, bir qiz, jem'iy 3 kézek bala tughqandin kéyin, 2 ayliq bolghan balilirini élip iptixarliqta ata-anisini körüsh üchün misirdin yurti cherchen'ge qaytidu, u 2015-yili 5-ayning -13 küni ürümchi ayrodromida xitay bixeterlik tarmaqliri teripidin tutqun qilinidu. Téléfonliri tartiwélin'ghan méhrigülning misirda qalghan éri bilen pütünley alaqisi üzülidu.

Emdila tughuttin qopqan, 3 kézek balisini émitiwatqan méhrigül xéyjasen türmisige 3 ay qamilip, bu jeryanda qayta-qayta éghir qiyin-qistaq we soraqlarni béshidin kechürgen peytte xitay saqchiliri teripidin ana sütidin ayriwétilgen bowaqlar bolsa tengla qattiq aghrip qalidu, 3 aydin kéyin, yeni, 8-ayning 25-küni méhrigül tuyuqsiz qoyup bérilip baliliri dawaliniwatqan ürümchi sheherlik ana-balilar doxturxanisigha élip kélinidu. Ikki kündin kéyin méhrigül 3 kézekning ichidiki chong oghul muhemmetning muzlighan jesitini qoligha alidu. Bir balisining ölüp kétishi, qalghan ikkisining éghir aghrip qélishi seweblik méhrigül képillikke qoyup bérilgen bolsimu, pasporti tartiwélinip, misirgha qaytishi turmaq bir yerge bérishi cheklinip öyige nezerbend qilinidu.

Ömride héchqandaq bir jinayet ötküzmigen, aliy melumatliq méhrigülning bu adaletsiz we rehimsiz mu'amililerge, bu échinishliq qismetlerge uchrishigha peqet uning misirda oqughan we yashighanliqi seweb bolghan.
Méhrigül cherchen nahiyelik dölet bixeterlik da'iriliri teripidin 2017-yili 4-ayda tutulup, lagérgha qamilidu we 3 ay jismaniy we rohiy xorlashlargha uchrash seweblik tutqaqliq késilige giriptar bolup qalghandin kéyin dawalinishqa qoyup bérilidu. 2018-Yili 1-ayda u 3-qétim bu qabahetlik lagér hayatini yene qaytilaydu.

Méhrigülning qabahetlik kechmishlirining dawamini sehipimizning kéyinki qisimliridin anglaysiler.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.