Pasport yighiwélish peqet Uyghur élidila élip bérilmaqta

Uyghur élida Uyghurlarning pasport béjirishi ezeldin mushkül bolushigha qarimay, pasport siyasitimu dawamliq özgirip turidu. Uyghur aptonom rayonluq j x nazariti bultur yéngi pasport siyasiti yolgha qoyulghandin buyan “228 Ming 876 ademning pasport béjirish iltimasi qobul qilinip, ‛birla qétimda béjirip bérish‚ tüzümi boyiche nurghun qolayliqlarning yaritilghan” liqini bildürgen idi. Aridin bir yil ötmey Uyghur aptonom rayonluq j x tarmaqliri yéqinqi künlerde arqa - arqidin uqturush tarqitip, Uyghur élidiki ahalilerning pasportlirini yene yighiwélishqa bashlidi. Saqchi orunliridin igilep delillishimizge qarighanda, pasportlar yighiwélin'ghandin kéyin, kim nege bardi? néme ishqa bardi? tarqaq hej qildimu yoq? pasportta qan ewrishkisi, awazi, DNA ewrishkilirige oxshash choqum bolushi shert qilin'ghan uchurlar toluqmu ? dégendek uchurlirighiche tekshürülidiken. Emma pasportning qachan qayturup bérildighanliqi éniq emes shundaqla saqchining pasport yighishning néme üchün peqet Uyghur élidila yürgüzüliwatqanliqigha bergen jawabi “Shinjang alahide rayon bolghachqa, pasportqimu alahide siyaset yürgüzilidu.”

Uyghur éli da'irilirining yéqinqi hepte ichide, tarqatqan pasportlarni yighiwélish heqqidiki jiddiy we keng da'irilik uqturush muhajirettiki Uyghurlardila emes, xelqara metbu'atlardimu küchlük ghulghula qozghimaqta. Del mu shu peytte, radiyomizmu bu heqte inkas we munasiwetlik uchurlargha ige bolduq hemde bu uchurlarni delilleshke tirishmaqtimiz.

Özlirini hökümet tarmaqlirida ishleydighan kishi dep atighan bezi kishilerning pasport yighish heqqidiki yetküzgen inkaslirigha qarighanda, Uyghur élida ikki heptidin buyan omumyüzlük bashlan'ghan bu qétimliq pasportlarni yighish herikitini yéngidin Uyghur éligha yötkep kélin'gen xitay partkom sékrétari chén chu'en'go özi bash bolup tutqan, u buning üchün mexsus bir mes'ul guruppa teshkillep, özi kontrol qiliwatqan bolup, deslepki pilanda 500 ming pasportni yighip tekshürüshni pilanlighan. Bu nuxtiliq halda Uyghurlargha qaritilghan iken. Yighinlarda uning ijra jehettiki qattiq qolluqni tekitlishi, rayondiki Uyghur kadirlar arisida “Pasportlarni yighiwélish pat arida yene bir qattiq tazilash herikiti élip bérilishining teyyarliqi bolushi mumkin” dégen endishilerni meydan'gha keltürgen. Bu heqte uchur yetküzgen kishi yene, Uyghur élidimu tazilashni herbiy qisim arqiliq ijra qilidiken, dégen mish - mish gepler boluwatqanliqini we özining buningdin endishe qiliwatqanliqini, chünki chén chu'en'go herbiy küch ishlitishtin yaltaymaydighan adem dep anglighanliqini bayan qildi.

Bu heqte échilghan ichki yighinda, chén chüen'goning barliq xizmette muqimliq, ebediy eminliktin ibaret bash nishanni chörideshni qayta tekitligenlikini tilgha alghan bu uchur yetküzgüchi kishining éytishiche, u yene noyabir kirgüche pasportlarni yighip bolush buyruqi bergenlikini, emma qachan qayturup bérilidighanliqini tilgha almighanliqini bildürdi.

Yéqinda manas, qomul, ürümchining midung rayoni, shixenze qatarliq nahiye, sheherler chiqarghan pasportlarni yighish oqturushliridimu, yéqin muddette pasportini tapshurmighanlarning pasportining tonglitip qoyulidighanliqi yaki pasport igilirige awarichilik bolidighanliqi agahlandurulghan idi.

Uyghur aptonom rayonidiki saqchi orunliri teripidin chiqirilghan uqturushlarda pasport yighiwélish herikitining qarimaqqa barliq ahalilerge qaritilghandek qilsimu, emma buning yenila noqul Uyghurlargha qaritilghanliqi texmin qilinmaqta.

Xitay hökümiti 2015 - yili Uyghurlargha pasport cheklimisini bikar qilghanliqini élan qilip, bezi rayonlarda xelqni pasport élishqa ilhamlandurghan idi. Emdi pasportlarni qaytidin tuyuqsiz yighiwélishqa néme seweb bolghanliqi éniq emes. Shungimu bu kishilerde xelq'ara jem'iyette türlük qiyas we endishilerni meydan'gha keltürmekte. Bu heqtiki shübhilerge jawab élish üchün we shuningdek inkaslarni delillesh yüzisidin Uyghur élidiki da'iriler bilen alaqilashtuq. Uyghur aptonom rayonluq jama'et xewpsizlik idarisi siyasiy bashqarmisidin téléfonni alghan Uyghur kadir, pasportni jama'et xewpsizlik tarmaqlirigha tapshurush kéreklikini éytqandin bashqa söz qilmay téléfonni qoydi.

Pasport yighish uqturushlirining peqet Uyghur éli bilenla cheklen'genliki melum, shundaqtimu buni yene qayta delillesh üchün béyjing sheher xeyding rayonidiki saqchixanigha téléfon uliduq, u pasportni yighish dégen gepke heyran qalghandek, undaq ishni bilmeymen, dédi we Uyghur rayonida yürgüzüwatqanliqini uqup, emise, shu yerning jama'et xewpsizlikidin sorang, dep téléfonni üzdi.

Puqralarning pasportlirini yighishqa da'ir oqturushlar hazir pütün Uyghur éli miqyasida tarqitilghanliqi melum, bu heqte uchurlarni delillesh üchün dawamliq jenubtiki jaylarghimu téléfon qilip sinap körduq. Atush sheherlik saqchi idarisidin ziyaritimizni qobul qilghan bir Uyghur saqchi atushtimu - 25 öktebirgiche pasportlarni nopus tewelikidiki saqchixanilargha tapshurush uqturushi tarqitilghanliqini, kéchikkende 29 - öktebirdin qalmasliqi kéreklikini éytti. Uning déyishiche, yighish möhliti bérilgen bolsimu, emma pasportlarni qachan qayturup béridighanliqi heqqide hazirche héchqandaq buyruq yaki siyaset chüshmigen.

U, “Néme üchün pasport yighish peqet Uyghur élidila yürgüzülidu ?” dégen so'alimizgha “Shinjang alahide rayon, shunga pasporttimu bashqa jaylardin alahide siyaset qollinilidu” dep jawab berdi. Uning déyishiche, saqchixanilar pasportlarni yighishqa mes'ul bolsimu, uni tekshürüshke yuqiri tarmaqlar mes'ul bolidiken, tekshürüsh mexsus, pasport igisining chégra atlash tarixi we sewebliri, pasportqa kirgüzülgen shexsi uchurlar qatarliqlarni öz ichige alidiken shundaqla u, pasporti lazim bolghanlarning saqchixanilargha iltimas qilghandin kéyin, eger ularning salahiyitide gumanliq ehwallar körülmise,qayturup bérilishi mumkinlikini bildürgen bolsimu, özimu ishench qilalmaydighanliqini ipade qildi. Emma uning tekitlishiche, tapshurulmighan pasportlar jama'et xewpsizliki tarmaqliri teripidin bir tutash tonglitip qoyulidiken. Emma, özining pasportini möhlet ichide tapshurmighanlargha qandaq jaza köridighanliqidin xewiri yoq iken.