Türkiye taylandtiki Uyghur musapirlarni qutuldurush üchün heriketke ötken

Ixtiyariy muxbirimiz arslan
2014.11.27
taylandtiki-uyghur-musapir.jpg Tayland musapirlar lagérida tutup turuluwatqan Uyghur musapirlar. 2014-Yili noyabir, tayland.
RFA/Arslan

Bu yil marttin buyan taylandta qapsilip qalghan 300 din artuq Uyghur musapir heqqide gherb we türk metbu'atlirida maqale-chaqiriqlar élan qilinip, oqurmenler, siyasiy partiyeler jümlidin siyasiyonlarning diqqitini chekken.

“Taylandtiki türklerning teqdiri türkiyege baghliq”, “Taylandtiki 300 musapirning oqqa tutulush éhtimali bar” namliq maqaliler shularning jümlisidindur. Del mushu peytlerde türkiye tashqi ishlar ministirliqi taylandtiki musapirlarni qutuldurush üchün heriketke ötken.

In'glizche xewer qanili_ “Qanal 4” téléwiziyiside taylandiki Uyghur musapirlarning béshigha kelgen échinishliq paji'eler heqqide ishlen'gen filim tarqitildi.

Bu filimda yene tayland saqchilirining ularni 9 ay ilgiri ormanliqta ach we ussuzluq ichide uchratqanliqi, eger ularning xitay puqrasi ikenliki ispatlansa tayland hökümiti ularni xitaygha qayturush éhtimali barliqi bildürüldi.

Bu uchur keng tarqalghandin kéyin türkiye büyük birlik partiyesi re'isi mustafa destiji bayanat élan qilip, taylandtiki 300 musapirni derhal qutuldurush toghrisida hökümetni heriketke ötüshke chaqiriq qildi.

Bezi metbu'atlar bu 300 neper musapirning Uyghur ikenlikini tilgha alghan bolsimu, bezi metbu'atlar ularning türk ikenlikini bildürmekte.

“Qanal 4” téléwiziyesining ziyaritini qobul qilghan Uyghurlar türmining tömür rishatkisidin türk bayriqini chiqirip, özlirining türk ikenlikini türkiyede oruq tughqanliri barliqini türkiyege qaytish xalaydighanliqini bildürgen.

“Yéngi shafak” gézitining 25 – noyabir künidiki sanida xewer qilishiche, taylandtiki 300 musapir türkni qutuldurush üchün türkiye tashqi ishlar ministirliqining jiddiy heriketke ötkenliki, diplomatiye jehette bir tosalghu chiqmighan teqdirde 300 neper musapirning pat arida türkiyege kélidighanliqi ilgiri sürüldi.

Bezi melumatlargha qarighanda, tünügün bu uchur élan qilin'ghandin kéyin türkiye bash ministirliqi we tashqi ishlar ministirliqi derhal heriketke ötüp u 300 neper musapirni qutuldurush üchün tayland hökümitidin bu musapirlarni türkiyege qayturup bérishni telep qilghan.

“Yéngi shafak” gézitide élan qilin'ghan uchurda mundaq déyilgen: türkiye derhal heriketke ötmigen teqdirde Uyghur musapirlar xitay teripidin oqqa tutulidu we tarixta ikkinchi bir “Boraltan paji'esi” yüz béridu.

“Boraltan paji'esi” 1945-yili stalinning zulumidin qachqan 146 ezeri türkliri türkiyedin panahliq tilep qéchip kelgende boraltan qomandani bu ehwalni enqerege doklat qilghan we enqeredin ezerbeyjanliqlarni qayturup béringlar, dégen jawabni alghan. Buning bilen boraltan qomandani ezerbeyjanliq türklerni ruslargha tapshurup bergen, rus eskerliri ularni buraltan köwrükidila oqqa tutup shéhit qilghan.

Türkiye xelqi we alaqidar kishiler, taylandtiki musapirlarning béshigha boraltaydiki ezerbeyjanliqlarning béshigha kelgen paji'elerning kélishidin endishe qilmaqta.

Türkiye büyük birlik partiyesining re'isi mustafa destiji taylandtiki 300 neper musapir toghrisida bayanat élan qilip mundaq dédi: yer yüzining herqandaq yéride musteqilliq bolalmighan türk tupraqliri bolghan bulisa, u yerde choqum zulum bolidu. Bu zulum eng qayghuluq we eng shiddetlik shekilde dawam qiliwatqan zéminlardin bir sherqiy türkistandur. U yerdiki qérindashlirimiz ige-chaqisiz qalghan weziyette, men türkiye jumhuriyitining bash re'isige, bash ministirigha, tashqi ishlar ministirigha xitab qilimen. Taylandta panahlan'ghan 300 neper sherqiy türkistanliq türkiyege ekélinmey xitaygha qayturulsa, ikki qolum bilen yaqanglargha ésilimen! buni untup qalmanglar! 300 minglighan insanlarni so'al – soraqsiz jenubiy chégradin wetinimiz türkiyege qobul qiliwatqan peytte 300 neper bizning öz qérindashlirimiz bolghan sherqiy türkistanliqlarni zalim xitayning insapigha tashlap qoysanglar buning hésabini her ikki dunyada bérelmeysiler, bu mesilini méning yéqindin közitip kéliwatqanliqimni bilip qélishinglarni soraymen.

Bügün yene türkiyening “Xewer7” tor gézitide, “Bash ministir 300 musapirni oqqa tutquzmidi” dégen témida bir maqale élan qilindi.

Maqale yazghuchi serkan ustün'er teripidin yézilghan bolup, maqalida mundaq déyilgen: sherqiy türkistan dunyadiki eng échinishliq we musulman bolghanliqi üchün hayat yashash cheklen'gen birdin bir rayon. Eger sizning eslingiz türk bolsa dunyada sizni qollaydighan yalghuz birla dölet bar, u bolsimu türkiye. Eger siz Uyghur bolsingiz we sherqiy türkistanda yashaydighan bolsingiz nepes élishmu sizni térrorchi we jinayetchi bolushqa seweb bolidighanliqini bilishingiz kérek.

Serkan üstün'er maqalida yene taylandtiki 300 neper musapirni qutuldurush üchün türkiye tashqi ishlar ministirliqining heriketke ötkenlikini tekitlep mundaq dégen: taylandta 300 musapirning tutup turuwatqanliqi xewirini anglighandin kéyin men biwasite tashqi ishlar ministirliqida bir qanche emeldarlar bilen bu toghrisida sözleshtim, emeldarlarning bildürüshiche, bash ministir exmet dawut'oghli we tashqi ishlar ministir mewlut chawush'oghli bu mesilini hel qilish üchün birlikte kéreklik diplomatiye munasiwetlerni ishqa sélishqa qedem basqan.

Türkiye tashqi ishlar ministiri mewlut chawush'oghli süriye chégrasigha yéqin rayoni bolghan shanli'urfadiki musapirlarni ziyaret qilish jeryanida muxbirlarning taylandta tutup turuwatqan 300 neper musapir toghrisida sorighan so'allirigha jawab bérip: Uyghur türklirini taylandtin resmiy telep qilduq, dédi.

Türkiye “Sabah” gézitining 26-noyabirdiki xewirige qarighanda, xitaydin qéchip taylandta tutulup qalghan 300 neper Uyghur musapirlar üchün türkiye tashqi ministirliqining heriketke ötkenliki bildürüldi.

Tayland tashqi ishlar ministirliqi mezkur musapirlar mesilisi adem etkeschiliki bilen munasiwetlik bolghachqa tekshürüsh élip bériwatqanliqini bildürgen we türkiye terepke téxi jawab bermigen.

Mewlut chawush'oghli ötken ay nyu-yorktiki bir yighinda, tayland tashqi ishlar ministiri bilen ayrim uchriship Uyghur musapirlar toghrisida sözleshkenlikini uningdin bashqa yene ötken ayning axirida, afghanistan toghrisida béyjingda échilghan töt döletning tashqi ishlar ministirliri yighini jeryanida, xitay tashqi ishlar ministiri wang yi bilen uchriship, Uyghur türklirining weziyitini küntertipke keltürgenlikini bildürdi.

Türkiye nöwette taylandtiki musapirlarni türkiyege ekélish üchün kéreklik qedemlerni basqan we tayland hökümiti bilen diplomatiye yollar arqiliq sözleshmekte iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.