Uyghur kadirlarning zerbe bérish obyékti qilinishi diqqet qozghidi

Yéqindin buyan xitay hökümet taratqulirida Uyghur diyarida kadirlarning “Ikki yüzlimilik qilish”, “Intizamgha xilapliq qilish” dégen sewebler bilen jazalan'ghanliqi heqqidiki xewerler barghanche köpeydi. Xewerlerde gerche jazalan'ghan emeldarlar ichide yene xitay kadirlarmu barliqi tilgha élinsimu, emma zerbe nishanining eslidinla intayin az nisbetni igileydighan Uyghur kadirlargha qaritilishi xitay weziyitini yéqindin közitip kéliwatqan weziyet analizchiliri we Uyghur pa'aliyetchilirining diqqitini qozghidi.

Xitayning xelq géziti 21-iyuldiki xewiride, Uyghur aptonom rayonida intizamgha xilapliq qilish bilen yene ikki xitay emeldar we bir Uyghur emeldarning jazalan'ghanliqini élan qildi.Xewerdin melum bolushiche, bularning ichide xoten nahiyisining partkom sékrétari erkin abdurazaqqa “Bölgünchilerge qarshi küreshte ikki yüzlimilik qildi”, “Intizamgha éghir xilapliq qildi”, “Siyasiy meydani mustehkem emes” dégen jinayetler artilghan. Uyghur diyaridiki hökümet taratquliridin xoten gézitining 20-iyuldiki xewiride, jazalan'ghan 8 kadir ichide xotenlik 7 neper Uyghur kadirning barliqi tilgha élinip, xoten wilayiti tewesidiki bir qanche yéziliq partkomlarning sékrétari, yéziliq hökümetning mu'awin mudiri qatarliq wezipilerni ötewatqan bu  7 neper Uyghur kadirning “Intizamgha xilapliq qilghanliqi” üchün emilidin élip tashlan'ghanliqi xewer qilin'ghan. Yene ashu xoten gézitining 18-iyuldiki xewiride bolsa , 5-iyul küni qaraqash nahiyilik teptish mehkimisi ablet salamet qatarliq töt neper Uyghur emeldarni ikki yüzlimilik we parixorluq qilmishi tüpeylidin délo turghuzup tekshürüshke bashlighanliqi xewer qilin'ghan idi. 

Melum bolushiche, bultur 9-aydin bashlap peqet xoten wilayiti tewesidinla “Ikki yüzlimilik qilish”, “Intizamgha xilapliq qilish” dégen sewebler bilen jazalinip emilidin élip tashlan'ghan yéza, kentlerdiki Uyghur kadirlarning sani 650 neperdin ashqan. Xitay taratquliridiki xewerlerdin melum bolushiche, atalmish “ Ikki yüzlimichilerge qarshi küresh” bultur 9-ay mezgilide xitay emeldar chén chüen'go Uyghur diyarigha partkom sékrétari qilip belgilen'gendin kéyin bashlan'ghan siyasiy heriket . Xitay xelq torining 13-féwraldiki xewiride 2017-yil 11-féwral échilghan Uyghur aptonom rayon da'irilirining 2016-yilliq teptish xizmiti xulase yighinida  2016-yil bir yil ichidila délo turghuzulghan 835 neper hökümet kadirining qanuniy jawabkarliqqa tartilghanliqi élan qilin'ghan. Eyni chaghdiki xewerde yene qanuniy jawabkarliqqa tartilghan kadirlarning mutleq köp qismining xizmet nishanida, atalmish “Bölgünchilerge qarshi küreshte meydani mustehkem bolmasliq”, “Ikki yüzlimilik qilish”, “Xizmet mes'uliyitini ada qilmasliq” qatarliq intizamgha xilap qilmishliri seweblik bir terep qilin'ghanliqi tekitlen'gen idi. 

Chet'ellerdiki közetküchiler we Uyghur pa'aliyetchilirining qarishiche, eslidinla Uyghur aptonom rayoni déyiliwatqan bu rayonda, xitay kadirlirigha sélishturghanda intayin az nisbetni igileydighan, we nahiye, yézilardiki asasiy qatlamlarda ishlewatqan Uyghur kadirlarning zerbe obyékti qilinishi , xitay hökümitining Uyghur qatarliq yerlik kadirlargha ishenmeslik we asasiy qatlamlardiki Uyghur emeldarlarni yoqitip, asasiy qatlam rehberlirini xitaylashturush meqsitini ipadileydu.

Uyghurlar diyaridiki weziyetni yéqindin közitip kéliwatqan analizchilardin türkiye haje tépe uniwérsitéti oqutquchisi doktor erkin ekrem ependining qarishiche, Uyghur kadirlarning “Iqtisadi” seweb bilen emes, belki ötken bir nechche aydin buyan Uyghurlar diyarida yolgha qoyuluwatqan “Ikki yüzlimilik” ke qarshi siyasiy küresh pa'aliyetlirining qurbani bolup kétishi xitay hökümitining özi üchün ketmen chépiwatqan Uyghur kadirlirighimu ishenmeydighanliqining ispati déyishke bolidu.

Chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchiliridin amérika Uyghur birlikining re'isi élshat hesen ependi we dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ependiler, Uyghur aptonom rayon da'iriliri teripidin  bultur yil axiridin bashlap élan qiliniwatqan hökümet kadirlirining jazaliniwatqanliqi heqqidiki xewerlerge yéqindin diqqet qiliwatqanliqini bildürdi.

Élshat ependi da'iriler élan qilghan hökümet xewiridiki jazalan'ghan Uyghur kadirlirini neqil élip, xitay hökümet da'irilirining Uyghur kadirlarni jazalashta her waqit ulargha “Xizmette mes'uliyitini ada qilmasliq, biperwaliq qilish, diniy radikalliq we milliy bölgünchilik heriketlirige zerbe bérishte iradisi mustehkem bolmasliq, ikki yüzlimilik qilish” qatarliq jinayetlerni artishi, emeliyette xitay da'irilirining Uyghur qatarliq xitay bolmighan yerlik kadirlargha ishenmeslik pozitsiyisining ashkara ipadilinishi we rayonda mustemlike siyasiti yürgüzüwatqanliqining pakiti ikenlikini bildürdi.

Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ependi bayanida, da'irilerning Uyghurlardin bolghan hökümet kadirlirigha qarita bu xil heriket tüsini alghan omumyüzlük zerbe bérish we jazalash herikiti yürgüzüshidiki meqsiti heqqide toxtaldi.

Dilshat rishit ependi yene, da'irilerning Uyghur kadirlarni jazalishi seweblik yüz bérish éhtimali bolghan aqiwetler heqqidimu toxtilip, xitay hökümet da'irilirining Uyghurlargha qarita yürgüzüwatqan qattiq qolluq basturush siyasitining meghlubiyitidiki jawabkarliqni bir türküm hökümet emeldarlirigha, bolupmu sistéma ichide xitay hökümitige xizmet qiliwatqan Uyghur kadirlarning atalmish “Xizmettiki mes'uliyetsizliki”, “Ikki yüzlimiliki” qatarliqlargha artish, ularni jazalap, Uyghur kadirlarning igiligen nisbitini azaytip, özi ishinidighan xitay kadirlarni xizmetke qoyush arqiliq yüz bérish éhtimali bolghan téximu zor qarshiliq heriketlirining aldini élishqa urunuwatqan bolsimu, emma da'iriler Uyghurlargha qaratqan milliy basturush siyasitini özgertmigüche rayonda özliri arzu qilghan menggülük eminlikke yételmeydighanliqini tekitlidi.