“Uyghur” namining qollinilishi we Uyghurlarning heq-hoquqi (2)

Buninggha tenqid yürgüzgen Uyghur ziyaliylar, buni xitayning “Uyghur” ni yoqitish istratégiyisining bir ipadisi, Uyghur aptonom rayonining yer namini toghra yézish, toghra teleppuz qilish we toghra qollinish, Uyghur wetinide omumlashturushqa tégishlik qanunluq teshebbus dep otturigha qoymaqta.

Xitayning asasiy qanuni boyiche, shinjang Uyghur aptonom rayoni, nöwette emeliy istémalda yaki teleppuzda Uyghur sözini chiqiriwétip shinjang dep atash perwasiz qarighudek kündilik til- alaqe istémalida körülüwatqan anda- munda hadise bolmastin, da'iriler teripidin memuriyettimu xitay kommunist partiye we hökümet emeldarliri keng qolliniliwatqan, xéli zor ammiwi asasqa ige qiliniwatqan shundaqla muhim höjjet we doklat xaraktérlik hökümet matériyalliridimu barghanche gheyriy resmiylishiwatqan hadise.

Uyghur élining ichi-sirtidiki Uyghur ziyaliyliri Uyghur aptonom rayoni namidin “Uyghur” sözini chiqirip tashlashning qéliplashturulushigha yol qoyush bir tarixiy gunah dep munazire qilip kelmekte we bu gunahni yuyup tashlash üchün Uyghurlarning qanuniy éngini we siyasiy iradisini yétildürüshni teshebbus qilmaqta. Chünki bu, Uyghurlarning bar bolghan aptonomiye hoquqini qoghdap qélish-qalalmasliqqa bérip taqilidighan jiddiy mesile we mes'uliyetlik zor bir ish. Chünki bu jayning igisi ezeldin ebedke Uyghur bolghanliqi üchün, bu aptonom rayon Uyghurgha bérilgen. Eger “Uyghur” bolmaydiken, bu jayning aptonom rayon bolup turushiningmu héchbir ehmiyiti yoq. Démek shu chaghda bezi xitay mutexessisliri otturigha qoyuwatqandek u jay xitayning her qandaq bir ölkisidin perqi yoq shinjang ölkisige aylinidu.

Uyghur tor betliridiki bu heqte dawam qiliwatqan munazirilerde xitayning asasiy qanuni, milliy térritoriyilik aptonomiye qanuni we til-yéziq nizamnamiliridiki munasiwetlik qanun belgilimilerdin köre,Uyghur aptonom rayoni namini öz aldigha qisqartish yaki birer sözni chüshürüp qoyup ixchamlash Uyghurlar diyarining namini yéngilighanliq bilen barawer bu qarap turup xitay dölitining asasiy qanun, nizamlirini buzup tashlighanliq bilen barawer.

Shunga Uyghur ziyaliylar Uyghur aptonom rayoni namini “Shinjang” yaki igisi yoq “Aptonom rayon” depla atashtek nakes adetni Uyghur aptonom rayoni til, teleppuz sahesidin pak pakiz süpürüp tashlishimiz zörür dégen chaqiriqni otturigha qoymaqta.

Xitay hökümitining Uyghur aptonom rayonini “Shinjang” dep atashtiki muddi'asi heqqide toxtalghan amérikidiki Uyghur ziyaliy memet toxti ependi xitay imza qoyghan birleshken döletler teshkilatining yerlik milletlerning heq-hoquqini qoghdash ehdinamisidimu, özining yer namini qoghdashni yerlik millette bolushqa tégishlik yeni bashqa milletlerdin perqliq bolush heq-hoquqliri ichidiki eng asasiy hoquqining biri ikenlikini eskertti.

Uyghur ziyaliylar otturigha qoyuwatqan ilmiyliq asasi küchlük tetqiqat maqaliliri we analizlar shuni körsitip turuptiki, meyli xitay hökümiti Uyghurlar wetinining namini qandaq atisun, meyli kimlerge mensup qilsun, bu nuqta Uyghurlarni chüshkünleshtürgini yaki umidsizlendürgini yoq. Eksiche Uyghurlarning janijan menpe'itige tehdit yaritiwatqan bu mesililer ularning bu muqeddes makanigha bolghan igidarliq hoquqini qoghdash yolidiki tetqiqat hemde izdinishini yéngi bir baldaqqa kötürüshige türtke bolmaqta.