Uyghurlar diyarida tighliq eswablargha bolghan kontrolluq kücheymekte

Aqsuda pichaqlargha ikkilik kod urush elani.

Bingtu'enning 10-ayning 5-künidin 8-künigiche pichaq yighish heqqidiki uqturushi.

Yéqinda Uyghurlar diyaridiki yerlik da'irilerning herqaysi a'ililerde ishlitiliwatqan tighliq eswablargha ikkilik kod ornitishni telep qiliwatqanliqi melum boldi. Yerliktiki alaqidar shexsler bolsa bu tedbirning hazir jiddiy ijra qiliniwatqanliqini bildürdi. Uyghurlar diyari bilen tonushluq zatlar bu heqte pikir qilip, buning tolimu chékidin ashqan “Tedbir” ikenlikini bildürdi.

Uyghurlar diyarida izchil bash téma bolup kéliwatqan “Muqimliq” mesilisi üchün yerlik da'irilerning herqachan yéngi tedbirlerni ijad qiliwatqanliqi melum. Uyghurlarning kündilik turmushi bilen zich baghlinishliq bolghan tighliq eswablargha bolghan kontrolluq buning tipik misalliridin biridur.

Bu yilning béshida yerlik da'iriler aqsu wilayiti onsu nahiyiside tighliq eswablargha öy igisining kimlik nomurini bésish heqqide uqturush tarqatqan hemde buni mejburiy ijra qilghan idi. Uningdin kéyinrek bolsa herqaysi jaylardiki da'iriler ammiwi sorunlardiki pichaqlarni, jümlidin qassaplarning gösh sétishta ishlitidighan pichaqlirini zenjirlep qoyush heqqide uqturush chiqarghan idi. Ötken hepte bolsa qarasheher tewesidiki birnechche dukandargha ammiwi sorundiki pichaqlirini zenjirlimigenliki üchün chare körülgenliki melum boldi.

Yéqinda Uyghurlar diyarida pichaq qatarliq tighliq eswablargha bolghan kontrolluq tedbirlirining rayon miqyasida ijra bolushqa bashlighanliqi diqqet qozghidi. Mekit nahiyisidiki 45-polkqa tewe ahaliler rayonida 5-öktebir küni tarqitilghan bu heqtiki jiddiy uqturushta saqchi organlirining telipi boyiche ahaliler olturaq rayonidikiler tighliq eswablargha, jümlidin chapqu (cheydo), palta, gürjek, beke qatarliqlargha kimlik nomurini urdurushi lazim iken. Uqturushta éniq qilip bu xildiki kimlik nomuri urushni 5-öktebirdin 8-öktebirgiche tamamlash lazim, dep körsitilidu.

Bu heqte ehwal igilesh jeryanida aqsu shehirige qarashliq ahaliler rayonida bu tedbirning téximu ilghar shekilde ijra boluwatqanliqi melum boldi. Sheher ichidiki mingju ahaliler rayoni tarqatqan uqturushta tighliq eswablardin on santimétirdin éship ketkenlirige birdek ikkilik kod (QR code) bésish telep qilin'ghan.

Biz bu heqtiki tepsiliy ehwallarni igilep béqish üchün aldi bilen aqsu sheher ichige jaylashqan shinshing (“Yéngi yultuz”) olturaq rayonigha téléfon qilduq. Téléfonni alghan xizmetchi xadim bu ishlarning téxi yéqinda bashlan'ghanliqini bildürdi.

Muxbir: yaxshimusiz! ikkilik kodni basidighan uqturush hazirmu inawetlikmu?
Xizmetchi xadim: elwette. Buni xéli burunla bashlighan. Emma bizning rayon'gha kelgen yaki kelmigenliki heqqide téxi éniq uqturush almiduq. Bizning rayon'gha kelgende choqum uqturush qilidughu.

Muxbir: undaqta, silerning bu rayonda téxi bashlimighan oxshimamsiler?
Xizmetchi xadim: shundaq, biz téxi tünügün uqturushni tapshuruwalduq. Buni aldi bilen ahaliler komitétidin bashlaydu. Andin bizning bu yerge kélidu. Bizning tewelikke yétip kelgende biz xewer qilayli. Bolamdu?

Andin kéyin biz aqsu shehirige qarashliq “Jinshi” (“Altun tash”) ahaliler rayonigha téléfon qilduq. Téléfonni qobul qilghan xizmetchi xadim bu heqtiki so'allargha jawab berdi. Emma bu yéngi tedbirni ijra qilishtiki meqset heqqide sorighinimizda bashqa biraw téléfonni bésiwetti.

Muxbir: héliqi pichaqlargha ikkilik kod basidighan ish heqqide bir uqturush chiqarghan. Shuni bashlidinglarmu?
Xizmetchi xadim: biz uni bügün bashliduq.

Muxbir: he, bügün deng. Undaqta bu uqturushni ijra qilishtiki asasiy muddi'a néme?
Xizmetchi xadim: buning meqsiti demsiz? buni sizge qandaq chüshendürsem bolar? bu héliqi...

Tighliq eswablargha ikkilik kod urush heqqidiki ehwallarni éniqlash jeryanida aqsu shehirige qarashliq “Aybulaq” ahaliler komitétining xizmetchisi hazir bu tedbirning özliri turushluq jayda ijra qilinish aldida turuwatqanliqini, shuningdek kod bésilmighan pichaqlarni saqchixanigha tapshurup bérish lazimliqini éytti.

Xizmetchi xadim: buni hazir hemme yerde uruwatidu. Bügün bizning rayon'gha kelgen oxshaydu. Buninggha hazir heq almay qiliwatidu. Her bir binadiki her bir a'ile shundaq qilishi lazim.
Muxbir: bu kodni qandaq uridu?
Xizmetchi xadim: hazir mexsus mushu ishni béjiridighan kespiy shirketler we organlar bar. U héliqi töt chasa tamghidek bir nerse. Uni menmu bek uqup ketmeymen.

Muxbir: silerning bu rayon'gha qaysi shirket mes'ul?
Xizmetchi xadim: uninggha héliqi kabéy yoli boyidiki mexsus shirket qiliwatidu. Ularning ademliri yene ikki kündin kéyin bizning tewelikke kelmekchi. Eslide bu heqsiz idi. Tepsiliy ehwalni shulargha téléfon qilsingiz dep béridu.

Muxbir: mehellide bu ish qachanraq bashlinidu?
Xizmetchi xadim: bir-ikki kün ichide. Hazir nurghun ademler öyliridiki tighliq eswablarni ekélip kod urduruwatidu. Ishletmeydighan palta-pichaqlirinimu ekélip tapshuruwatidu. Uni yighiwalghanlar bu palta-pichaqlarni saqchixanigha apirip béridiken, deydu. Beziler bu xildiki lazim qilmaydighan pichaqlirini özliri turushluq jaylardiki ‛xelqqe qulayliq saqchi ponkiti‚ gha tapshurup bériwatidu. Ularning téléfon nomuri bar. Shulargha téléfon qilip sorap baqsimu bolidu.

Biz saqchixanilardin bu heqtiki tedbirlerning yolgha qoyulush sewebi heqqide melumat élishqa tirishqan bolsaqmu, yéngisheher saqchixanisidiki nöwetchi xadim bu ishlar heqqide melumat bérelmeydighanliqini, buni ahaliler komitétidin sorash lazimliqini éytti: “Undaq ishlar bolsa aldi bilen ahaliler komitéti bir ispat chiqirip béridu. Bina mes'uli bu ishlargha nazaretchilik qilidu. Buninggha adette her birige üch som alimiz. Buningdiki meqsetni men sizge chüshendürüp bérelmeymen. Bilmekchi bolsingiz ahaliler komitétigha bérip shulardin sorang. Men buni dep bérelmeymen.”

Biz tighliq eswablar heqqidiki bu belgilimining aqsu shehirige qarashliq bashqa jaylargha barghan-barmighanliqini bilip béqish üchün onsu nahiyesige qarashliq “Bext” olturaq rayonigha téléfon qilduq. Xizmetchi xadim özlirining ikki ay burunla bu uqturushni tapshuruwalghanliqini, buning hazir ijra qilinish basquchida ikenlikini bildürdi.

Muxbir: pichaqlargha ikkilik kod uridighan bu uqturushni silermu tapshuruwaldinglarmu?
Xizmetchi xadim: toghra. Bu uqturushni biz tapshuruwalduq.

Muxbir: qachan tapshuruwaldinglar?
Xizmetchi xadim: ikki ayche bolup qaldighu, deymen. Bu heqtiki teshwiqat xizmetlirini qanat yaydurghili ikki ay bolup qaldi.

Uyghurlar diyaridiki bu xil yerlik tedbirlerning ijra qilinishi heqqide amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen pikir qilip, “Bu xil radikal tedbirlerning üzlüksiz otturigha chiqishi xitay hökümitining öz-özidin xudüksirep turuwatqanliqini körsitidu,” dédi. Élshat hesenning pikriche, bu xil tedbirler Uyghurlarning kündilik turmushigha qulaysizliq élip kélishtin bashqa yene weziyet qildin inchike bolup turuwatqan ehwalda yene bir qisim Uyghurlarni bala-qazagha ittirishi mumkin iken.

Teywendin chiqidighan “Erkinlik géziti”ning xewiride éytilishiche, xitay kompartiyesining béyjingda échilish aldida turuwatqan 19-qurultiyining bixeterliki üchün élin'ghan tedbirler qatarida Uyghurlar diyarining muqimliqini saqlash alahide tilgha élin'ghan. Mushu “Muqimliq weziyiti” üchün béyjing, ichki mongghul, hetta tibet rayonlirigha chapqu, jümlidin herqandaq tighliq eswabni ewetish men'i qilin'ghan.